Жәй эфирлер

Жаспар

а) Жай  эфирлер

а) изомерия  және  номенклатура

б) Жай  эфирлерді  алу  әдістері

в) Физикалық  және  химиялық  қасиеттері

г) Жай  эфирлердің  жеке  өкілдері

д) Циклдік  жай  эфирлер  немесе  органикалық  тотықтар

Жай  эфирлердің, судың  молекуласындағы  сутектің  екі  атомы  алкилді  екі  раликалдың  орын  басқан  немесе  спирттердің  гидроксиліндегі  сутектің  бір  радикалының  орын  басуынан  түзілген  қосылыстар  деп  қасастыруға  болады.

Изомерия. Номенклатура.  Жай  эфирлердің  жалпы  формуласы: R-O-R  немесе  R-O-R/ . Бірінші  формулада  екі  радикалы  бірдей, ал  екіншіде - әр  түрлі. Радикалдары  әр  түрлі  жай  эфирлерді  аралас  эфирлер  деп  атайды. Жалпы  формуласы: СnH2n+2O бойынша  эфирлер  спирттерге  изомер  болып  келеді.

Жай  эфирлердің  жалпы  формуласына  қарағанда, олардың  изомериясы  және  номенклатурасы  радикалдар  арқылы  шешілетіндігі  байқалады:

СН3 – О – СН3                            диметил (екі  метилді) эфирі, метил эфирі,

                                            метоксиметан (систематикалық  номенклатура)  

СН3 – О – СН2 – СН3                 метил  эфирі, метоксиэтан

С2Н5 – О – С2Н5                             диэтил (екі  этилді) эфирі немесе этил эфирі,

                                            этоксиэтан

С2Н5 – О – СН2 – СН2 – СН3       этилпропил  эфирі, 1-этоксипропан

С2Н5 – О – СН  – СН3            этилизопропил  эфирі, 2-этоксипропан

                    |   

                   СН3

С2Н5 – О – СН – СН2  – СН3       метил екіншілік  бутил  эфирі, 2- метокси-

                               |           бутан  және  т.б.

                         СН3

Алу  әдістері. Жай  эфирлер  әдетте  төменде  көрсетілген  жалпы  әдістердің  бірімен  алынады.

1. Алкоголяттармен  галоген  туындыларының  реакциясы  (Вильямсон  реакциясы) негізінде

               2С2Н5ОNa + I – C2H5 →   C2H5 – O – C2H5 + NaI

2) Қышқылдардың  (әсіресе  күкірт  қышқылы) әсерімен  спирттерді  сусыздандыру  әдісі

         2С2Н5ОН  [pic 1]   C2H5 – O – C2H5 + Н2О

Бұл  реакция  механизмін  төмендегі  схемамен  сипаттауға  болады:

С2Н5 – [pic 2] – Н + Н2SO4  ↔   C2H5 – [pic 3]+ – H + НSО4-

                                                           H

С2Н5 – [pic 4]+ – Н + Н2SO4  ↔   C2H5+ H3O+ – H + НSО4-

             |                                                        

            H

С2Н5 –[pic 5] – Н + С2Н5  ↔   C2H5 – [pic 6] –  C2H  ↔ С2Н5 – O – С2Н5 + H+

                                                        |                                                        

                                                       H

Физикалық  қасиеттері. Эфирлердің  алғашқы  екеуі: метил  және  метил-этил  эфирлері  әдеттегі  жағдайларда – газдар. Қалғандарының  бәрі  жай  эфирлер – сұйықтар, олар  өздеріне  сәйкес  спирттерге  қарағанда  едәуір  төменгі  температурада  қайнайды. Мысалы, этил  спирті  78,30 С қайнайды, ал  этил  эфирі  сол  молекулалық  құрамда  (СН3)2О – 24 0С. Этил  эфирі  (С2Н5)2О  температурады   35,6 0С  қайнайды. Бұл  эфирлер  молекулаларының  арасындағы  сутектік  байланыстың  жоқтығына  байланысты.