Патенттіқ құқық

Патенттік құқық жақында ғана дами бастады. Патенттік құқық "...нарықтық экономика жүйесінің жетілмегендігін белгілі бір мойындауға қызмет етеді, өйткені тауар өндіру мен бөлуді қамтамасыз етуге жақсы бейімделген нарықтық экономика жаңа және үздік тауарлар жасауға итермелеуге жарамсыз"деп айтуға болады.[1] бұл таза нарықтық жүйеде жаңа өнімді ойлап табу кезінде бәсекелестер оны бірден көшіреді және оның бағасын өндірістік шығындар құнына дейін жинақтайды, осылайша пайданы өнертабыстың пайда болуына әкеп соққан зерттеулер мен әзірлемелерге жұмсалған шығындарды өтеу мүмкін емес деңгейге дейін төмендетеді. Патенттік құқық осы проблеманы шешу үшін пайда болды. Өнеркәсіптік меншік объектілерін бәсекелестерден ұзақ жылдар бұрын қорғауды қамтамасыз ете отырып, патент пайда алу мүмкіндігін арттырады және сол арқылы өнертабысты ынталандырады. Патент - бұл осы саладағы өндірушілердің бәсекелестігінің азаюына байланысты қоғамға патенттелген өнім үшін неғұрлым жоғары баға төлеуге тура келетін мағынада құқықтық қорғаудың шығындық тетігі.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 26.09.2001 ж. № 1249 қаулысымен мақұлданған "зияткерлік меншік құқықтарын қорғау тұжырымдамасына" сәйкес зияткерлік меншікті қорғау жүйесінде біздің елде үлкен мән беріледі. Тұжырымдамада: "жиырма бірінші ғасыр зияткерлік экономика дәуірі болады деп ойлауға барлық негіздер бар, оның дамуында шығармашылық қызмет пен оны құқықтық қорғаудың сенімді жүйесі басты рөлге ие болады. Қазақстан Республикасы Халықаралық мәдени және ғылыми-техникалық алмасудың толық құқықты қатысушысы ретінде Дүниежүзілік зияткерлік меншік ұйымының (ДЗМҰ) мүшесі бола отырып, қабылданған әлемдік стандарттарға жауап беретін деңгейде қазақстандық және шетелдік құқық иеленушілердің зияткерлік меншікке құқықтарының сақталуын қамтамасыз етуі тиіс".

Бұл саладағы мемлекеттік саясат техника мен технологиялардың жаңа объектілерінде зияткерлік қызмет өнімдерін жасау мен пайдалану арасындағы байланыстырушы буын болып табылады. Бұл ретте мұндай құқықтарды қорғау жүйесі республиканың ғылыми-техникалық әлеуетін нығайтуды, шығармашылық қызметті ынталандыруды, жаңа технологияларды әзірлеу мен пайдалануды, бәсекеге қабілетті өнім шығаруды, инновациялық қызметті дамыту үшін жағдайлар жасауды және жаңа техника мен технологиялармен ішкі және халықаралық алмасу үшін жағдайлар жасауды, ғылыми-техникалық өнім нарығын қалыптастыруды, адал бәсекелестікті ынталандыратын жағдайлар жасауды, ішкі нарықты контрафактілік тауарлардан қорғауды, отандық тауар өндірушілерді және қызмет көрсетулерді, қолайлы инвестициялық ахуал жасау және ғылымды қажетсінетін және жоғары технологиялық өндірістерге инвестициялар тарту, жаңа жетістіктер мен әзірлемелер туралы ақпаратты қалыптастыру және тарату.

Алайда, елдегі зияткерлік меншік құқықтарын қорғау жүйесінің тиімді жұмыс істеуі адам қызметінің кез келген саласындағы білікті мамандарсыз мүмкін болмайды. Сондықтан осы саладағы басым бағыттардың бірі білікті кадрларды даярлау болып табылады.

1. Өнеркәсіптік меншік объектілерін қорғау

"Өнеркәсіптік меншік" термині өте жиі түсінеді, бұл ұғымды өнеркәсіптік мақсаттарда (ғимараттар, құрылыстар, жабдықтар, шикізат және т.б.) пайдаланылатын зат ретінде қате қабылдайды. Шын мәнінде, Өнеркәсіптік меншік – бұл адамның зияткерлік қызметінің нәтижесі, мысалы, өнеркәсіптік тәсілмен бірнеше рет қайталануы мүмкін.

Кез келген елдің өнеркәсіптік меншігі бойынша заңнамасы оның патенттік заңына негізделген[3] . Қазақстан Республикасының Патенттік Заңының негізгі ерекшеліктері оның құрылымы, формальды сараптама жүргізілгеннен кейін Өнертабысқа инновациялық патент беру жүйесіне көшу, яғни аралық жүйеге көшу, жұмыс берушіге өнертабысқа басым құқық беру және пайдалы модельдер институтын енгізу болып табылады.

Заң құрылымына бірден үш өнеркәсіптік меншік объектісі - Өнертабыстар, пайдалы модельдер мен өнеркәсіптік үлгілерге қатысты нормалар енгізілген. Бұл объектілер мәні бойынша және олардың құқықтық қорғалуына өтінім дайындау рәсімі бойынша жақын. Сонымен қатар, өнеркәсіптік меншіктің барлық объектілеріне өтінім беру технологиясы патент ведомствосында сараптама жүргізгенде өте жақын. Топтастырылған түрде заңда ғылыми-зерттеу немесе тәжірибелік-конструкторлық жұмыстың және одан кейінгі өндірістің барлық циклі ішінде қорғалуы қамтамасыз етілуге тиіс объектілердің өтінімдерін ресімдеу және сараптамасы жөніндегі ережелер берілген. Осылайша, бұйымды әзірлеу және оны өндіру кезінде өнертабысқа және пайдалы модельге өтінімдер беріледі. Өнім нарыққа шыққанға дейін өнеркәсіптік үлгіге өтінім беру қажет.