Ұйкы безi

ҰЙҚЫ БЕЗІ

Энтодермадан және мезенхимадан дамиды.Эмбриогенездің 3-ші аптасынын аягында кеуделік бөлімінің кабыргасынын дорсалды және вентралды  бұлтимасы түрінде пайда болып,  бездің басы, денесі жане куйрыгы калыптасады.3 айында энтодермалдык бастамалар эндокриндік және экзокриндік бөліктерге дифференцияланады. Эпителийлік өскіндерінен шыгару озектері, кейін аяккы бөлімдері,сонында уйкы безі аралшыктарынын эндокринді жасушалары дамиды. Мезенхимадан строманын дәнекер тіндік элементтері және тамырлар дамиды. Сыртынан, ішперденін висцералды жапыракшасымен бірігіп кеткен, дәнекер тіннің жука капсуламен тыстанған. Данекер тіннін кабаттарында кан тамырлары, жүйкелер, шығару озектері орналаскан Паренхимасы бөлікшелерге бөлінген.

Экзокринді бөлік- панкреаттык ацинустардан, ендірме және бөлікшеішілік және аралык өзектерден, он екі елі ішекке ашылатын жалпы панкреаттык өзектен құралады. Панкреаттык ацинус құрамына секреторлык бөлім және ендірме өзек жатады. Ацинустардын араларында ретикулярлык талшықтар, қан қылтамырлары, жүйкелік талшыктары және ганглийлері орналасады. Ацинустар экзокринді панкреатоциттерден және орталык ацинозды жасушалардан тұрады.Экзокринді панкреатоциттер панкреаттык сөлдің ас корыту ферменттерін өндіреді,конуска уксас,ұшы сүйірленген, базальды мембранасында орныккан. Жасушалардын ұшы зимогенді аймактар деп, ал жасушалардын карама-карсы базальды болігі гомогенді аймактар.Зимогенді аймақтары оксифилді, ірі секреторлык түйіршіктер. Зимогенді түйіршіктерде зимогендер, немесе белсенді емес ферменттер болады. Гомогенді аймакта жазык капшыктардан тұратын түйіршікті эпт басым.Оларда панкреаттык сөлдің құрамына кіретін ферменттер өндіріледі. 1-2 ядрошығы бар ядро,үстінде Гольджи кешені орын алган. Митохондрия шашырай  орналаскан. Экзокринді панкреатоциттердің секреторлык циклі- бастапкы заттарды сіңіру, өнімді өндіру,оны жинактау және мерокринді әдіспен бөлу фазасы(1,5-2 сағат).Одан бөлініп шыққан өнім ендірме өзекке түседі. Бір жагдайда олар секреторлык жасушаларға бүйірінен жанасып жатады да, ортак базальды мембраналары болады, екінші жағдайда ацинустың ортасына еніп, экзокриндік панкреатоциттердің апикалды ұштарынды орныгады. Ендірме өзектер ацинус аралык өзектерге ұласады- бір кабатты текшелі эпителиймен капталган.Жасушалар бір- бірімен десмосомалардың көмегімен байланысады. Ациноз аралык өзектер үлкенірек бөлікшеішілік өзектерге құяды. Өзектердін айналасында борпылдақ дәнекер тін орналаскан, оның ішімен кан кылтамырлары және жүйкелік талшыктар өтеді. Бөлікшеішілік өзектер әрі карай дәнекер тіндік тосқауылдарда орналаскан бөлікше аралык озектерге жалғасады. Олар ұйқы безінің құйрығынан басына карай өтіп, бездін жалпы озегіне ұласады да, он екі елі ішектін куысына  ашылады-бірқабатты бағаналы эпителийден тұрады.

Эндокриндік бөлігі- панкреаттык ацинустардын араларында Лангерганс аралшыктарымен берілген Пішіндері донгелек немесе сопакша,көпшілігі бездін құйрық бөлігінде орналасады.

В-жасушалар (базофилді, инсулоциттер)аралшықтың 70- 75%,аралшыктардың ортасына карай орналасады.  В түйіршіктер суда ерімейді.  спиртте толык ериді. Олар алдегидфуксинмен көкке боялып, базофилді қасиет. Туйіршіктерінің мембранасында жалпак ашык жиек аныкталады.Инсулин гормонынан өндіреді. Инсулиннің жеткіліксіздігі тіндерде глюкозанын молшері азаяды, ал каннын кұрамындағы мөлшері күрт артады, ал бул кант диабетіне әкеледі.

А-жасушалар(ацидофильді,глюкагоноцит) 20-25%,шеткері аймактарда орналаскан.Түйіршіктері спиртте ерімейді, ал суда еріп кетеді. Олар оксифилді, кышкыл фуксинмен ашык кызыл түске боялады.Түйіршіктер мембранадан жінішке ашык жиекпен бөлінген.Глюкагон гормоны-тіндерде гликогеннін глюкозага дейін ыдыратады.Жеткіліксіздігі қандағы глюкозаның мөлшерін төмендетеді Демек, инсулин және глюкагон канттын кандагы физиологиялык концентрациясын катан ұстап тұрады.

D-жасушалар(дендритті соматостаноциттер) 5-10%,  шеткі аймактарда, пішіндері алмұрт және , жұлдыз тәрізді,орташа көлемді және  ашык жиекшесі жок.  соматостатин гормоны- инсулинді және глюкагонды бөлуін токтатып, сонымен катар экзокринді панкреатоциттердін ферменттерді өндіруін тежейді.