Сапониндер

Сапониндер деп химиялық құрылысы жөнінен гликозидтерге жататын жоғары беттік белсенділік көрсететін және салқынқандыларға гемолитикалық және улы әсер ететін табиғи қосылыстардың үлкен тобын айтады.

Сапониндердің молекуласыкөмірсулардың қалдығынан жәнеагликонан (қантсыз  бөлігі) тұрады. Олардың агликондарысапогенин деп аталады. Қышқыл гидролиз арқылы олар моносахаридтерге жәнесапонинге бөлінеді

Сапониндер химиялық құрылысына қарай жіктеледі:

Стероидты сапониндер – табиғи қосылыстардың үлкен тобы. Бұл сапониндердің агликондарының ерекшелігі молекулада 27 С атомының болуы және С16 (Е сақинасы), кейде С1, С2, С5, С12 орнында О атомының болуы.

Диокси тамырсабақтары.

Тритерпенді сапониндер-олар пента- және тетрациклді болып келеді.

Мия тамырлары .

Бүйрек шай жапырақтары.

Көкшегүл тамырсабақтары.

Қырықбуын шөбі

[pic 1]

Тетрациклді тритерпендер- оларға Женьшень тамырлары

Негізінен құрғақ және ыстық климат өсімдіктерінде кездесетін стероидты сапониндерден айырмашылығы, тритерпенділер дала, орманды дала және қоңыржай ендіктер өсімдіктерінде кездеседі.

Сапониндер физикалық және химиялық қасиеттері бойыншатүссіз немесе сарғыш түсті аморфты гигроскопиялық заттар. Жеке сапонин гликозидтері кристалды түрде алынды.

Стероидты және тритерпенді сапонин гликозидтері суда азды-көпті ериді, сондай-ақ сумен сұйылтылған төменгі спирттерде (этанол, метанол) тіпті суықта да (60-70%) және осы спирттердің жоғары концентрацияларында (80-95) ериді. %) - Тек қыздырғанда және салқындаған кезде олар тұнбаға түседі. Стероидты сапониндер әдетте рН бейтарап, ал тритерпендік сапониндер негізінен қышқыл.

Көптеген сапонизидтер ауыр металдар тұздарымен, фенолдармен, стеролдармен, липидтермен және белоктармен күрделі комплекстер түзеді. Сонымен бірге байланысу қабілеті олардың гликозил бөліктерімен анықталады, ал сапогениндер гемолитикалық белсенді емес және балықтар үшін улы емес.

Шөптік дәрілік заттан сапониндерді бөліп алу. 

Бұрын шөптен жасалған дәрілік препарат спирттерде ерімейтінстеролдармен сапониндер кешенін жою үшін мұнай эфирімен немесе4 көміртекті хлоридпен өңделген. Сапониндер сумен, этанолмен, метанолмен (немесе олардың судағы ерітінділерімен) шөп тектесдәрілік өнімнен алынады. Өйткені гликозидтер негізінен суменэкстракцияланады (гликозил қалдықтары неғұрлым көп болса, соғұрлым суда ерігіштігі жоғары болады), сондықтан оныменгликозидтер мен сапониндердің агликондарын экстракциялау үшін60-70% спирт жиі қолданылады.

Содан кейін сулы сығындылардан әртүрлі тритерпенді сапониндерауыр металдармен тұнбаға түседі (қышқыл сапониндер металдарментұздар түзеді, кейін олар күкірт немесе көмір қышқылдарыменыдырайды).

Холестерин кешендері түзілсе, холестеринді бензолменэкстракциялайды, белоктық комплекстер болса, этанолмен қайнатуарқылы кешен жойылады (сапониндер ерітіндіге түседі, ақуызтұнбада қалады).

Алынған сапонин фракцияларын силикагельде колонна хроматографиясы, алюминий оксиді, белсендірілген көмір, Sephadex-те гельді сүзу және т.б. қолдану арқылы жеке заттарғабөлінеді.

Сапониндерді сапалық анықтау. Шөптік препараттардағысапониндерді анықтау әдістері осы заттардың әртүрліқасиеттерін қолдануға негізделген: 1) физикалық, 2) химиялықжәне 3) биологиялық.

Мемлекеттік фармакопеяның XI басылымы (2-шығарылым) шикізаттың үш түрінің түпнұсқалығын растау үшін сапалыреакцияларды қолдануды ұсынады.

1.Көк тамыры цианозды тамырлар. Сулы сығындыменсапониндердің сұйықтықтың (судың) беттік керілуін азайтужәне шайқағаннан кейін қайнатпада тұрақты мол көбік беру қабілетіне негізделген көбік түзу реакциясы жүргізіледі.