Тахеометрлік тусіріс

Тахеометрлік тусіріс – топографиялык тусірістін бір турі. Бул тусірістін нәтижесінде ситуация мен рельеф бейнелегне план алынады. «Тахеометрия» сөзі греу тілінен аударганда «тез өлшеймін» деген магынаны береді. Бул тусірісте жер бетіндегі әр нуктенін пландык және биіктік орнын көру дурбісін рейкага бір рет кана каратып аныктайды, мунда бір мезетте аракашыктыкты, горизонталь бурыштарды және вертикаль бурыштарды немесе өзара биіктікті өлшеп алады. Ос себептен өлшеуге кететін уакыт азайып, өлшеу жылдамдыгы артады.  Тахеометрлік тусірістін  аспаптарына теодолиттермен катар, тахеометр деп аталатын арнаулы аспаптар жатады.

 Тахеометрлік тусірістер кішігірім жердін ірі масштабты планын алу ушін колданылады. курылыс салынган жерлерді, жол ізденістерінде трасса бойын тусіргенде және т.б. бул тусірісті колдану тиімді.

Тахеометрлік тусірісте өзара биіктікті аныктау ушін  тригонометриялык  нивелирлеу әдісі колданылады.

Тригонометриялык нивелирлеуде өзара биіктіктін формуласы

h=d*tgv+i-l+f

ал егер рельефтін өзгерісі біркалыпты болса, жердін кисыктыгы және рефракция ескерілмесе (d<300м) f=0 және көздеу биіктігі l мен аспап биіктігінін і шамасын тенестірсе, ягни айтканда i=l онда

h=d*tgv

тахеометрлік тусірісте аракашыктык жіптік кашыктык өлшеуішпен өлшенеді, онын аныктау формуласы

D=Cn+c

Егер көздеу өсі  горизонтпен v бурышын кураса, онда онын аныктау формуласы                                   d=D*cos2v

h=1/2D*sin2v

Горизонталь аракашыктыктын d және өзара биіктіктін h шамалары тахеометрлік таблицалардын көмегімен немесе калькулятор аркылы есептеледі.

Номограммалык тахеометр аспабын ТН колданганда өзара биіктік пен горизонталь кашыктык тікелей вертикаль рейкамен және дурбінін ішіндегі номограммамен аныкталады.

Тахеометрлік тусірістін ізденіс кезіндегі негізгі тусіру масштабтары: 1:500, 1:1000 және 1:2000. Бул масштабтар кызметіне, жобалау кезеніне, сондай-ак рельефтін және ситуациянын өзгеруіне байланысты тандалынады.

 Тахеометрлік тусірісті орындау ушін келесі аспаптар колданылады: теодолиттер Т15, Т15К(компенсаторлы), Т30, 2Т30, 2Т30П;

тахеометрлер: номограммалык: ТН, DALTHA-010, DALTHA-020; электрондык: - Та-3, Та-5, RECOTA, RETA, ТС-307, ТРК-110;

тахеометрлік және нивелирлік рейкалар; тахеометрлік кадалар; жер өлшейтін ленталар мен рулеткалар.

Тахеометрлік тусірістін пландык-биіктік негіздері. Пландык – биіктік негіздері немесе  тусіру нуктелері аркылы  жер бетінін  рельефі мен  ситуациясы толык түсіріледі, бул негіздер екі әдіспен куралады:

1. Теодолиттік журіс аркылы, мунда лентамен  немесе жарык кашыктык өлшеуішпен узындыктар, ал геометриялык нивелирлеумен биіктік аныкталады.

2. Тахеометриялык журіс аркылы -  жіптік кашыктык  өлшеуішпен узындыктар,  тригонометриялык нивелирлеу әдісімен  биіктік аныкталады.  

Анағурлым улкен территорияны алатын объектілерді жобалаганда  тусіру негіздерін  бірінші әдіспен, ал кішігірім территорияны  жобалаганда тусіру негіздерін  екінші әдіспен курайды.  Тахеометр тусірісінін  тусіру негіздері  ретінде пайдаланылатындар курылыс трассасы, туйык полигон, ыкшам триангуляция торлары және аспалы журістер.