Котовник венгерский

Талапбек Мария

Тілегенов Райымбек

Котовник венгерский - Nepeta pannonica L.(N.nuda auct., non L.)

[pic 1]                         [pic 2]

Тамыры тармақталған, көпжылдық шөптекті өсімдік . Сабағы тармақталғар , тік, тетраэдр тәрізді(дәлірек айтсақ, көлденең қимасы крест тәрізді), биіктігі 30-120 (180) см. [1]

Сыртқы көріністің сипаттамасы:

Гүлдері: гүлдері күлгін және ақшыл күлгін түсті, қызғылт немесе ақ күлтесі бар . Тостағаншасының ұзындығы 4-5 мм, гүлдену кезінде түтікшелі, ал  жемістену кезеңінде жұмыртқа тәрізді пішінге ие болады , бетін қалың түк басқан, жапырақ жиегінде  бес тісшесі бар , беті жарғақша тәрізді пленкамен  көмкерілген .

Жапырақтары: жапырақтары ұзынша, сағақсыз, төмен орналасқандары сәл көкшіл, жүйкелері анық байқалады.

Биіктігі: 30-120 см.

Сабағы: сабағы тармақталған көп, қатты, тетраэдр тәрізді, төменгі бөлігі түксіз, ал жоғарғы жағында сирек орналасқан қысқа түктері бар , түбіне- гүл табанына қарай қалыңдаған.

Тамыры: ағаш түйінді тамыры бар.

Жемістерінің пішіні: үшбұрышты, қоңыр.

Гүлдену және жеміс беру уақыты: маусым-тамыз айларында гүлдейді, жемістену кезеңі шілдеден бастап піседі.

Өмір сүру ұзақтығы: көпжылдық өсімдік.

Тіршілік ету ортасы: бұталардың арасында , жиектерде , өзен аңғарларының беткейлері.

Таралуы: өсімдік Еуразияның көптеген аймақтарында кең таралған. Оның ауқымы еуропалық бөліктің Оңтүстік жартысын, Солтүстік Кавказды, Батыс Сібірдің оңтүстігін және Шығыс Сібірдің оңтүстік-батысын қамтиды. Орталық Ресейдің қара топырақты белдеуінің барлық аймақтарында жиі кездеседі. Мәскеу аумағында ол 2008 жылы “Тушинской Чаше” атты қорғалатын экололгиялық жерде табиғи мекендейтін түрі   табылды (б), 2009-2010 жж. [2]

[pic 3]

N. nuda сығындыларын талдау 63 қосылысты, соның ішінде фенол қышқылдары мен туындыларын, флавоноидтар мен иридоидтарды анықтауға мүмкіндік берді. 21 мақсатты қосылыстың құрамын сандық анықтау олардың in vitro өсімдік сығындыларында жалпы төмендеуін көрсетті және тек ферул қышқылы (СКД) арнайы мақсатта бөлініп алынды. Өсімдіктерді әртүрлі жарық сапасы мен қарқындылығында in vitro өсіру бұл жарық жағдайларының айнымалылары эскулин, СКД, розмарин қышқылы, цирсимаритин, нарингенин, рутин, изокверцетин, эпидеоксилоган қышқылы, хлороген қышқылы сияқты биоактивті қосылыстардың құрамын өзгерткенін көрсетті.

Ресей аймағының өсімдіктерінің физикалық-географиясы

Флораның жалпы сипаттамасы

Ресей аумағы өсімдіктердің әртүрлі түрлерін құрайтын әртүрлі фитоценоздардың күрделі комбинациясымен сипатталады. Ресей флорасында тамырлы өсімдіктердің 11000-нан астам түрі бар (гүлді, гимноспермдер, папоротниктер, жылқылар, шоқтар, мүктер), балдырлардың 10000-нан астам түрі, қыналардың 5000-ға жуық түрі. Саңырауқұлақтар әсіресе көп. Гүлді өсімдіктердің ішінде Asteraceae, бұршақ және дәнді дақылдар тұқымдасы ең көп. Бұл отбасылардың әрқайсысының 1000-нан астам түрі бар. Бірнеше жүз түрге мыналар жатады: крест тәрізді, қызғылт, сары май, қалампыр, қияқ. Олар бүкіл Ресейде ұсынылған.

Ел аумағының флористикалық қанықтылығы (түрлердің әртүрлілігі) солтүстіктен оңтүстікке қарай артады, бірақ шөлдерде климаттың құрғақтығына байланысты төмендейді. Таулы аймақтардың флорасы жазық флораға қарағанда әлдеқайда бай, бұл қысқа қашықтықтағы экологиялық жағдайлардың алуан түрлілігімен түсіндіріледі, сондықтан таулардың өсімдіктері қоршаған ортаның күрт өзгеруіне төзімді. Олардың флорасы реликтермен (ежелгі түрлермен) қаныққан, біздің еліміздегі ең көне жәдігерлер неоген дәуірінен бері түр ретінде сақталған: приморьедегі ағаш тәрізді корей талы мен чистоус папоротнигі, Кавказдағы жидек ағашы және т. б.