Оттегі

Оттегі, кейде оттек (лат. oxygenium – қышқылды тудыратын; O) — элементтердің периодты жүйесінің VI-тобындағы химиялық элемент. Реттік нөмірі 8, атом массасы 15,999. Оттегі – химияның ең маңызды элементі және Жер бетіндегі көптеген тірі ағзалардың тыныс алуын қамтамасыз етеді. Оттегісіз біз бірнеше минут қана өмір сүре аламыз.

Адам ағзасының барлық мүшелері мен талшықтары қалыпты жұмыс істеуі үшін біздің айналамыздағы ауаның құрамында кем дегенде 21% таза оттегі болуы керек.

Табиғатта оттегі негізінен фотосинтез нәтижесінде түзіледі, ол жапырақтарда және теңіз балдырларында жүретін үдеріс.

Оттегі табиғатта екі түрлі жай зат күйінде кездеседі, оның бірі O2, екіншісі O3, ол озон деп аталады. Енді озонмен жете таныссақ, озон найзағай ойнағанда ауада пайда болады. Сонда электр заря- дының әсерінен мына реакция жүреді:

3O2 → 2O3

Бір элементтің бірнеше жай зат күйінде болу құбылысы аллотропия деп аталады.

Оттегі органогендік элементтерге жатады. Оның мөлшері адам дене салмағының 65% -на дейін, яғни ересек адамда 40 кг-нан асады. Оттегі жер бетіндегі ең көп тараған тотықтырғыш болып табылады, ол қоршаған ортада екі түрде – қосылыстар түрінде (жер қыртысы мен су: оксидтер, пероксидтер, гидроксидтер және т.б.) және бос күйде (атмосферада) болады.

Оттегінің негізгі (шын мәнінде жалғыз) қызметі - оның ағзадағы тотығу-тотықсыздану реакцияларына тотықтырғыш ретінде қатысуы. Оттегінің болуына байланысты барлық жануарлардың организмдері өздерінің қажеттіліктері үшін белгілі бір «жану» энергиясын алу арқылы әртүрлі заттарды (көмірсулар, майлар, белоктар) пайдалана алады (шын мәнінде «жану»). Тыныштық жағдайында ересек адамның денесі минутына 1,8-2,4 г оттегін жұмсайды.

Адам ағзасындағы жетіспеушілікпен гипоксия деп аталатын ауру дамиды.

Артық:

Бұл өте сирек, әдетте, жасанды жағдайларда байқалады (мысалы, гипербарикалық камералар, суға сүңгу кезінде дұрыс таңдалмаған тыныс алу қоспалары және т.б.). Бұл жағдайда шамадан тыс оттегімен қаныққан ауаны ұзақ уақыт ингаляциялау оттегімен уланумен бірге жүреді - оның шамадан тыс мөлшерінің нәтижесінде ағзалар мен тіндерде бос радикалдардың көп мөлшері түзіледі, органикалық заттардың, соның ішінде липидтердің өздігінен тотығу процесі басталады. асқын тотығу.

Өсімдік үшін маңызы

Өсімдіктер табысты өсу үшін, соның ішінде азот, фосфор және калий сияқты қоректік заттарды белсенді сіңіру үшін, сондай-ақ ақуыз және құрғақ заттардың синтезі үшін оттегі қажет. Өсімдік тамыры оны еріген күйінде болатын судан алады.Суару суында оттегінің жетіспеуі өсімдіктің өсуінің бұзылуына әкеледі. Сонымен қатар, еріген оттегінің мазмұны субстраттың сапасына әсер етеді. Ерітілген оттегінің жоғары концентрациясы топырақ микроорганизмдері арасындағы бәсекелестікті арттырады, бұл өз кезегінде патогендердің дамуын төмендетеді. Сонымен қатар, еріген оттегі ауру қоздырғыштардың дамуын тежейтін қосылыстардың синтезін реттейді.Топырақта оттегінің жетіспеуі өсімдік тамырындағы өсу процестерін, өскін кезеңінен бастап тежейді.

Табиғатта оттегі айналымы қалай жүреді?

Ол атмосфераға өсімдіктерден, судан және жер қыртысынан түседі: Фотосинтез оттегі айналымының негізгі қозғаушы күші болып табылады. Құрлықтағы жасыл өсімдіктер мен мұхит фитопланктондары көмірқышқыл газын тұтынады және күн сәулесінің әсерінен оттегін бөледі.

Су объектілерінен судың булануы атмосферадағы оттегінің тағы бір көзі болып табылады. Су өзінің атомдарын қамтиды және ультракүлгін ыдырау әсерінен осы газды шығарады.

Жер қыртысынан атмосфераға оттегі де бөлінеді. Бұл ауа-райының, эрозияның, жер асты суларының қозғалысының нәтижесінде болады. Оттегі литосфераға қалай түседі? Жер қыртысында әктас деп аталатын - оттегіге бай сыртқы қабығы бар теңіз ағзаларының шөгінділерінен жасалған тау жынысы бар.