Апоптоз

Жоспар:

I Кіріспе

II  Негізгі бөлім

А)Апоптоз туралы жалпы түсінік, даму кезеңдері

Б)Апоптоздың зерттелу тарихы

В)Апоптоздың фазалары

Г)Апоптоз бен некроздың ерекшеліктері

III Қорытынды

IV Пайдаланылған әдебиеттер

              Кіріспе

Апоптоз – бұл генетикалы бағдарланған , энергияны қолданумен өтетін, клетка өлімінің белсенді процесі. Бұл клеткалы өлімнің ерекше түрі. Табиғат клетканы қорғану мен репарация механизмдерімен ғана емес, сонымен бірге өзін-өзі өлтіру немесе суицида механизмімен де қамдандырды. Клетканың ескіруі катабиозға ( «ката» - төмен, «био» - өмір) және клетканың өліміне алып келеді. Клетка өлімі – бұл тіршілік әрекеті құбылысының жанадан кері айналмайтын өсуге, көбеюге қабілетін жоғалтқан тоқтауы. Клеткаларда өмір сүру ұзақтығы әртүрлі болады. Ұзақ өмір сүретін клеткалар бар, олар ерекше қызмет атқара отырып, ағза өмірінің соңына дейін болады. Басқа клеткалар, белгілі міндетті орындауда пайда болады. Мыс: метаморфоз кезінде , итбалық желбезектері мен құйрығын жоғалтады. Бұл мүшелер клеткаларының өмір сүру ұзақтығы белгіленіп бағдарланған. Осындай клеткалардың жойылуына арнайы генетикалы бағдарланған  клеткаішілік механизмдер  белсенді рөл атқарады.

Негізгі бөлім

Апоптоз  - дегеніміз қоңыр «күз дегенді» білдіреді. Апоптоз бағдарламасы келесі жағдайларда жіберілуі мүмкін:  клетканың халі нашарлағанда, немесе – «іштей апоптоз» ; «Негативті сигнализация» сырттан, ол клетка рецепторлары арқылы беріледі, немесе –« апоптоз – команда бойынша» . іштей апоптоз кезінде – келесі механизмді жіберуі мүмкін: 1 хромасоманың әртүрлі зақымданулары (ДНҚ-үзілулері, ДНҚ шыншырының тігілуі ) ; 2 липидтердің асқын тотығуы нәтижесінде мембрананың клетка ішілік зақымдануы. Бұл зақымданулар сыртқы факторлардан пайда болады: сәулелену, температураның өзгеруімен, химиялық қосылыстармен, азот оксидімен, радикалдармен. Осындай бұзылыстарды стресстер, клетка қоректенуінің бұзылысы жылдамдатуы мүмкін ( мыс: жас үлкейген сайын бас миында нейрондар азаяды ). Апоптоз – мұндай жағдайда Паркинсон ауруын тұғызады. Сонымен, апоптоз дефекті клеткаларды жоюға бағытталған. Апоптоз « команда» бойынша – 1. Бұндай апоптоз онтогенезбен  байланысты:  1- жәндіктердің метаморфоз кезіндегі қуыршақ клеткасының  жойылуы; 2- эмбриогенездегі хорданың басталуы; 3- уылдырық шашқаннан кейінгі горбуша балығы мүшелерінің жылдам инволюциясы , өліммен аяқталады.     2. Иммунды жүйелердің пайда болуы және жұмыс істеуі. 3. Барлық  қатардағы лимфоидты қан түзуші клеткалардың дамуы. Клетканың дамуы үшін цитокиндер қажет болады. 4. Әйелдердің репродуктивті жүйесінде : - клеткалардың жойылуы; -сары дененің жойылуы; -лактация тоқтауынан кейінгі сүт безі лактоциттердің жойылуы.

Апоптоздың даму кезеңдері.

1 Хроматин конденсациясы және клетканың сығылысуы. Хроматин ядроның шетінде тығыз гомогенді масса түрінде орналасады. Цитоплазманың көлемі азаяды, клетка өз түрін өзгертеді.

2  Ядро мен цитоплазма фрагментациясы ( үзіктері ) апоптозды денешіктің пайда болуы, ядро, ядро қабықшасымен қоршалған, тығыз хроматин массадан тұратын фрагменттерге ыдырайды. Клеткада терең өсінділер болады, қалақтар пайда болады, олар біртіндеп үзіледі және оларды апоптозды денелер деп атайды. Оларда ядролы фрагменттер не цитоплазма бөлітері болуы мүмкін.

Апоптоздық денешіктерді фагоцитоздауға фагоцит ғана емес және де қоршайтын барлық клеткалар қабілетті. Клеткалар апоптозды денені плазмалеммалар үстінің өзгеруі бойынша тани алады.

Апоптоз (грекше απόπτωσις -жапырақтың түсуі)-клетканың өлуінің бір формасы. Бұл процесс 1-3 сағатқа созылады. Апоптоз процесінің негізгі функциясы,  бұзылған клетканы организмнен жою және гомеостаз бен иммундық жүйені тұрақты сақтау болып табылады. Күніне дені сау организмде 50-70 млд жаңа клетка түзіліп, сонша клетка өледі. Апоптоз кезінде клетка бүріседі және хроматин конденсацияланып, ядро бұзылады. Бұзылған клеткалар тез фагоцитозға ұшырап, лейкоциттер арқылы жойылады.  Қабыну болмайды.