Структурализм

ҚАЗТҰТЫНУОДАҒЫ ҚАРАҒАНДЫ УНИВЕРСИТЕТІ

Реферат

Орындаған: Шаяхметова Наргиз Талгатовна

Ю-22-1сказк

2022 жыл

Жоспар

Кіріспе

1. Структурализм

1.1 Негізгі принциптері

1.2 Структурализм және әдебиет

1.3 Басқа қолданбалар

1.4 Мишель Фуко

1.5 Клод Леви-Стросс

1.6 Жак Лакан

Қорытынды

Қолданылған әдебиет

Кіріспе

Структурализм - әлеуметтік және мәдени құбылыстардың негізінде жатқан модельдерді ашуға деген ұмтылыспен сипатталатын интеллектуалды қозғалыс. Құрылымдық лингвистика структурализм үшін әдіснамалық үлгі болып табылады- 20 ғасырдағы тіл ғылымындағы ең ықпалды бағыт. Лингвист тілдік мәлімдемелерді мүмкін ететін жасырын қарама-қайшылықтарды, құрылымдар мен ережелерді нақты сипаттауға тырысады, ал структуралист киімді, әдебиетті, этикетті, мифті, қимылдарды белгілі бір мәдениеттің өкілдері сөйлейтін көптеген "тілдер" ретінде қарастырады; ол әр жағдайда нақты әрекеттердің немесе объектілердің құрылымын анықтайтын жасырын қарама-қайшылық жүйесін бөліп көрсетуге тырысады.

Лингвистика, Мәдени антропология және әдебиеттану сияқты салаларда ең кең таралған және ықпалды структурализм басқа салаларда да өз көрінісін тапты. Қозғалыстың басты қайраткерлері-лингвист Р. Джейкобсон (1896-1982), антрополог к.Леви-Строс (түр. 1908) және әдебиеттанушы Р.Барт (1915-1980), алайда онымен басқа есімдерді де айта аламыз, соның ішінде балалар психологиясының зерттеушісі Дж. Пиаже (1896-1980), интеллектуалды тарих маманы М. Фуко (1926-1984) және психоаналитик Дж. Лакан (1901-1981). Қозғалыстың жетістігі Семиотиканың дамуына ықпал етті, яғни символдық жүйелер тұрғысынан әртүрлі құбылыстарды талдау. Тіл білімінен тыс интеллектуалды қозғалыс ретінде структурализм 1960 жылдары Францияда ерекше әсер етті.

Рефератымда мен келесі мақсаттарды қойдым:

• Структурализм тұжырымдамасын қарастыру
• Структурализмді басты салаларын қарастыру
• Осы бағыттағы ғалым-философтарды қарастыру

1. Структурализм

1.1 Негізгі принциптері

Структурализмнің әкесі әдетте қазіргі лингвистиканың негізін қалаушы Ф.де Соссюр (1857-1913) болып саналады. Ол 1857 жылы 26 қарашада Женевада дүниеге келіп, 1913 жылы 22 ақпанда қайтыс болды. Женева тіл мектебінің бастауында тұрған Фердинанд де Соссюрдің негізгі жұмысы «Жалпы лингвистика курсы» 1916 жылы жарық көрді.

Соссюр университетте оқыған лекциялардың негізінде осы еңбекті оның шәкірттері Шарль Балли мен Альтер Сеше жинақтап, шығарған. Семиологияны немесе семиотиканы ғалым қоғам өміріндегі белгілердің өмірін зерттейтін ғылым деп атаған. Соссюрше, семиология «белгілер қоғамда қандай орын алады және оларды қандай ғылымдар зерттеу керек» деген сұраққа жауап беруі тиіс.

Ф.де Соссюрдің негізгі тұжырымы — сөйлеу пен тілдің арасындағы айырмашылық. Мысалы, тіл (француз тілінде «langue») бір тілде сөйлейтін адамдардың өз ойын білдіру үшін қолданатын белгілері мен қүралдарының жиынтығы, ал сөйлеу (француз тілінде «parole») осы тілде сөйлейтін адамдардың жеке нақты ой-пікірлері деп анықтады.

Ф.де Соссюр сөйлеу қызметінің үш құрамдас бөлігі бар деп көрсетеді: а) физикалық, яғни дыбыс толқындарының таралуы; э) физиологиялық — құлақтан бастап акустикалық бейнеге дейін немесе акустикалық сөйлеу органдарының қозғалысы; б) психикалық, себебі акустикалық бейне — дыбысталуына сәйкес психикалық нақтылық; физикалық дыбысталу туралы психикалық бейнелеу; екіншіден — ұғымдар. Олай болса, сөйлеу — сөйлеу актісінің психикалық құрамдас бөлігі, себебі акустикалық бейне туралы ұғымды тереңнен алып шығады. Мысалы, «тақ» деген сөзді естіген кезде біз билеуші отыратын орынды елестетеміз. Тақ — билік символы. Ал Қазақстанның солтүстік-шығысындағы ауылдарда «тақ» ешқандай билік символы емес, ол күнделікті тұрмыста қолданылатын зат, себебі тақ деп кәдімгі орындықты айту сақталған. Тіл де — сөйлеу қызметінің құрамдас бөлігі. Тіл сөйлеуден, әлеуметтік пен жекенің айырмашылығы сияқты ерекшеленеді немесе мәндінің қосалқы және кездейсоқтықтан ерекше болуы сияқты. Тілді де Соссюр элеуметтік өнім деп түсінеді, яғни егер сіз базбір топта болғыңыз келсе, сол топтың сөйлеу тәжірибесін игеруіңіз керек деген сөз. Тіл құрылымы немесе сөйлеудің негізінде логика бар. Осы кұрылымның элементтері — «айқындаушы» мен «айқындалушы» белгілер түтастықты қүрайды. Америкалық ғалым Ч.Пирс белгілердің үш тобын атап көрсетеді. Оның біріншісі деп саналатын «икона» ұғымы ұқсастыққа негізделген «айқындаушы» мен «айқындалушы» арасындағы қарым-қатынасты білдіреді. «Индекс» деген ұғым қарым-қатынастың себеп-салдарлық сипатта болатынын көрсетеді, ал «символ» -әлеуметтік келісімшарттың нәтижесі болып табылатын қарым-қатынас. Бұл -бөліктер арасындағы абстрактілі қатынас. Тілдің негізгі элементтерінің үшінші белгісі, яғни символға тән. Барлық кезде «айқындалушы» түсінік, объекті емес; ал «айқындаушы» кез келген түрде болуы мүмкін. Олардың арасындағы қатынас болуы да аса қажеттілік емес. «Объекті» мен «түсініктің» болуы тілге қатысты дұрыс болғанмен әлеуметтік салаға қатысты қисынсыз қорытындыға алып келеді. Әрбір белгі бөлек жеке келісім объектісі емес, олар өзара келісімдегі базбір құрылым болып табылады. Әр белгінің мәні оның басқа белгілермен қатынасында. Бірдей дыбыстардан тұратын сөздер әртүрлі мағына беруі мүмкін. Ол дыбыстар бір-бірімен қандай қарым-қатынаста болуына байланысты. Мысалы, «арқа» және «қара», «алма» және «амал» сөздері бірдей дыбыстардан тұрады, бірақ дыбыстардың үйлесімділігі, орнына байланысты мағынасы саналуан.