Гiстарычны партрэт І. П. Катлярэускага

ГІСТАРЫЧНЫ ПАРТРЭТ І. П. КАТЛЯРЭЎСКАГА

XVIII ст. у гісторыі Украіны з'яўляецца важным этапам у яе развіцці. Хоць канчаткова было ліквідавана Войска Запарожскае як аўтаномнае ўтварэнне, развіццё ўкраінскіх зямель працягвалася. Працягваў развівацца ў тым ліку і культурны складальнік. Таму хацелася б асабліва вылучыць такі аспект, як развіццё ўкраінскай літаратуры. У сувязі з гэтым хацелася б адзначыць такую асобу, як Івана Пятровіча Катлярэўскага – паэта, драматурга, перакладчыка і асветніка.

Кажучы аб яго біяграфіі, можна адзначыць наступнае. Нарадзіўся Іван Пятровіч Катлярэўскі 29 жніўня 1769 г. у Палтаве. Сям'я Катлярэўскіх была высакародным казацка-старшынным родам. Яго бацька займаў пасаду канцылярыста ў гарадавым магістраце. Маці – Параскева Лаўрэнцьеўна Жукоўская была дачкой соценага казака. Дзед па бацькавай лініі быў дыяканам у Свята-Успенскім саборы Палтавы. Сям'я была не вельмі багатай, належала дробнаму шляхецтву. Валодалі невялікай сядзібай у Палтаве і зямлёй за горадам.

З 1780 г. Катлярэўскі вучыўся ў Палтаўскай духоўнай семінарыі. У ёй вывучаў гуманітарныя дысцыпліны, напрыклад, паэтыку, рыторыку, філасофію, латынь, грэцкую, французскую і нямецкую мовы. Тут ён знаёміўся з антычнай літаратурай і спрабаваў перакладаць Гарацыя, Авідзія і Вяргілія. Адзін з вучняў успамінаў, што Катлярэўскі «меў запал да вершаскладання і ўмеў да любога слова ўмела падабраць рыфмы, дасціпныя і ўдалыя, за што таварышы па семінарыі празвалі яго рыфмачом».

У 1789 г. ён заканчвае навучанне ў семінарыі і ідзе на службу ў палтаўскую канцылярыю. Там ён быў да 1793 г., а 1793-1796 гг. быў хатнім настаўнікам у памешчыцкіх сем'ях. Менавіта ў гэты перыяд Катлярэўскі цесна знаёміцца з украінскай народнай культурай. Прымаў удзел у народных сходах, гульнях, вывучаў народную прамову, запісваў песні і словы, вывучаў характар, звычаі, абрады, вераванні і паданні. Усё гэта дало тыя вялікія веды аб традыцыйным ўкраінскім жыцці, якія пазней знайшлі адлюстраванне ў яго творчасці.

У 1796-1808 гг. быў на ваеннай службе. 1 красавіка 1796 г. вызначаны кадэтам у Северскі драгунскі полк. 11 ліпеня таго ж года стаў аўдытарам. У 1798 г. павышаны да звання прапаршчыка. 8 студзеня 1799 г. стаў падпаручнікам, а ўжо 5 лютага – паручнікам. У 1802 г. стаў ад'ютантам пры інспектары па кавалерыі Днястроўскай і Крымскай інспекцыі маркізе Дацішампу. У 1806-1807 гг. – ад'ютант барона Меендорфа, камандзіра 2-га корпуса войскаў. 12 красавіка 1806 г. Катлярэўскі стаў штабс-капітанам. У гэты час ішла падрыхтоўка да вайны з туркамі. Браў удзел у аблозе Бэндэр. Таксама яму было даручана важнае дыпламатычнае заданне – заключыць мір з Буджакскімі татарамі, якія вандравалі паміж Днястром і Дунаем. Ён супакоіў татараў, ўгаварыў іх прызнаць уладу Расіі, узяў закладнікаў. За гэта быў узнагароджаны ордэнам Святой Ганны 3-й ступені. Таксама прымаў удзел у двух аблогах Ізмаіла, дзе вызначаўся мужнасцю і стойкасцю. У 1807 г. Катлярэўскі сышоў з дзеючай арміі, перайшоў у Пскоўскі драгунскі полк, які тады знаходзіўся ў беларуска-літоўскіх губернях. Але ў 1808 г. канчаткова сышоў у адстаўку ў чыне капітана.

Пасля сыходу з войска Катлярэўскі доўга шукаў службу ў Пецярбургу. Але яму дапамог Маларасейскі генерал-губернатар Лабанаў-Растоўскі, які ўладкаваў яго наглядчыкам у «Доме для выхавання дзяцей бедных дваран» з жалаваннем 300 рублёў у год. Гэта была вучэбна-адукацыйная ўстанова па праграме гімназіі.

Падчас вайны з Напалеонам 1812 г. Катлярэўскі з дазволу Лабанава-Растоўскага сфармаваў на Палтаўшчыне 5-й Маларасійскі казачы полк. Атрымаў чын маёра. Катлярэўскаму абяцалі, што і пасля вайны полк застанецца і захаваецца як пастаяннае казацкае войска. Але гэтыя абяцанні не былі выкананыя.

Пасля вайны Катлярэўскі зноў вярнуўся да працы ў Палтаўскім доме для бедных дзяцей. Дзякуючы яго намаганням ўстанова была пашырана, пабудавана бальніца, зробленыя новаўвядзенні ў вайсковай справе, напрыклад, уведзена выкладанне чарчэння, ваенных практыкаванняў, форменнае адзенне. У 1817 г. быў узнагароджаны брыльянтавым пярсцёнкам і пенсіёнам 500 рублёў Аляксандрам I пры наведванні Палтавы за дзейнасць па паляпшэнню Палтаўскага дома.

У 1817-1821 гг. – Катлярэўскі быў дырэктарам Палтаўскага тэатра. Таксама ў 1818 г. ён уступіў у масонскую ложу «Любоў да ісціны». Па паказанні Мацвея Мураўёва-Апостала Катлярэўскі ўваходзіў у Маларасійскае таемнае таварыства, але гэтыя дадзеныя не былі пацверджаны. З 1821 г. уваходзіў у Вольнае таварыства аматараў расійскай славеснасці. У 1827-1835 гг. Катлярэўскі быў апекуном палтаўскай богаўгоднай ўстановы, і пры гэтым працягваў заставацца наглядчыкам Палтаўскага дома выхавання. Таксама у 1819-1830 гг. выконваў абавязкі скарбніка і кнігаахоўніка палтаўскага аддзялення расійскага біблейскага таварыства. З-за стану здароўя ў 1835 г. сышоў у адстаўку з пенсіёнам у 600 рублёў. Падчас адстаўкі ён працягваў цікавіцца культурным жыццём, да яго часта прыходзілі розныя людзі для парады і дапамогі. Жыў ён як сярэдні памешчык. На яго стале было шмат папер, кніг, напрыклад «Гісторыя» Карамзіна. У шафе шмат кніг на латыні і французскай. У яго былі і прыгонныя, але незадоўга да смерці ён адпусціў іх на волю.