Yusupov

I.Yusupov

Bul dáwirde qaraqalpaq poeziyasında I.Yusupov jetekshilikti qolǵa aldı. Onıń shayırlıq diapazonı, poetikalıq pikirlewi keń, ol ózine shekemgi qaraqalpaq awız hám jazba ádebiyatınıń eń jaqsı úlgileri menen Shıǵıs hám Batıs poeziyasınıń sintezinde shıǵarmalar dóretti. Sonlıqtanda onıń lirikalıq poeziyası da, poemaları da joqarı kórkemlikke iye boldı. Ol óz shıǵarmalarında dúnya masshtabındaǵı problemalarǵa da tolǵanısların bildirdi. Onıń «Shıbıǵı sınsa shınardıń», «Ukraina júregimdeseń» hám basqa da qosıqları usınday tolǵanıslardan tuwılǵan. Shayırdıń ózbek, qazaq, qırǵız, túrkmen, rus, ukrain, azerbayjan hám basqa da xalıqlarǵa, olardıń eline, jerine, tábiyatına arnalǵan oǵada kóp qosıqları bar. Sonday-aq shayır qaraqalpaqlardıń milliy ózinsheligin, koloritin ańlatatuǵın «Kún shıǵıs jolawshısına», «Qaraqalpaqtı kóp maqtama kózimshe», «Ana tilime» sıyaqlı hám basqa da qosıqların dóretti. Shayır usı jılları «Dala ármanları», «Búlbil uyası», «Máńgi bulaq» sıyaqlı poemaların jazdı. Bul shıǵarmalar qaraqalpaq ádebiyatınıń jetiskenligi sıpatında bahalandı. Shayırdıń shıǵarmaları janrlıq jaqtan da ráń-báráń, forması boyınsha da jańa. Ol Shıǵıs ádebiyatına tán formalar ǵázzel, muxammesti, Batıs ádebiyatınıń úlgileri sonet, oktava hám basqa da formadaǵı qosıqlardı rawajlandırdı.

Bul jıllar qaraqalpaq poeziyası ushın haqıyqıy izleniw jılları boldı. Poeziyamız janrlıq jaqtan bayıdı. Epikalıq poeziyada liroepikalıq, romantikalıq, lirodramalıq poemalar, dástanlar dóreldi. Qaraqalpaq ádebiyatı ushın ázelden tán bolǵan dástúriy qosıqlardan tısqarı erkin qosıq (Sh.Seytov, J.Izbasqanov, S.Ibragimov, B.Genjemuratov, Sh.Ayapovlar tárepinen dóretildi), nasırıy qosıq (X.Dáwletnazarov, I.Ótewliev, D.Sherniyazova h.t.b.) sıyaqlı jańa shıǵarmalar payda boldı. Olar jóninde qarama-qarsılı pikirler aytılǵanı menen sózsiz ádebiyatımızdı bayıttı. Kishi lirikalıq qosıqlar keńnen rawajlandı.

Usı dáwirdegi qaraqalpaq poeziyasında ómir shınlıǵın realistlik súwretlew tendentsiyası kúsheydi, ómir qubılısların hám adam háreketin súwretlewdiń jańa formaları jetilispekte. Lirikada burınǵı qollanıp júrgen formalarǵa qosımsha filosofiyalıq lirika, publitsistikalıq lirika, tórtlik, romans, oktava, syujetli lirika hám ǵazzel usaǵan burın poeziyamızǵa siyrek qollanılǵan yamasa dım qollanılmaǵan formalar payda boldı. Birinshi ret poeziyada kúshli realistlik tımsallar dóreldi.

Talantlı shayır I.Yusupov poeziyaǵa búgingi dúnya poeziyasınıń joqarı talabınan qatnas jasaydı. Ol dúnya poeziyasınıń rawajlanıw tariyxın hámme waqıt kóz aldına eleslete aladı hám sonıń progressiv dástúrlerin óz dóretiwshiliginde jetilistiriwge umtıladı. Sonlıqtan onıń poeziyası qaraqalpaq ádebiyatında ózgeshe bir biyik sulıw tóbe bolıp ajıralıp turadı. Ol búgingi qaraqalpaq poeziyasın burın kórilmegen dárejede bayıttı. Onda ómir shınlıǵın súwretlewde siyasiy-jámiyetlik kóz qarastıń ótkirigi, pikirdiń filosofiyalıq tereńligi hám publitsistikalıq keńlik hám kúshli lirizm anıq kózge túsip turadı.