Turkiston tarixi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI

FARG‘ONA DAVLAT UNIVERSITETI

TARIX FAKULTETI

Tarix sirtqi ta’lim (mamlakatlar va yo‘nalishlar bo‘yicha) yo‘nalishi

3-kurs 23.28 guruh talabasi

Yoʻldasheva Rohatoyning

Oʻzbekiston tarixii fanidan

« XIX asr oxiri XX  asr boshlarida ta'lim»

mavzusidagi

MUSTAQIL ISHI

Qabul qiluvchi:                                              Gafurov.A

Farg‘ona – 2025

 XIX asr oxiri XX  asr boshlarida ta'lim

REJA:

1. Turkistonda ta'lim tizimining tarixi va rivojlanishi: XIX asr oxiri va XX asr boshlaridagi ijtimoiy-siyosiy sharoitlar.

2. Milliy va dini ta'lim muassasalari: madrasalar, maktablar va ularning ta'lim dasturlari.

3. O'zbek xalqining an'anaviy ta'limi va uning ta'siri: xalq ta'limi va og'zaki an'analar.

4. Rus imperiyasi ta'siri: yangi ta'lim tizimlari va ularning qabul qilinishi.

5. Ta'limda islohotlar va yangiliklar: Turkistondagi ta'lim sohasidagi o'zgarishlar va ularning natijalari.

Turkistonda ta'lim tizimining tarixi va rivojlanishi: XIX asr oxiri va XX asr boshlaridagi ijtimoiy-siyosiy sharoitlar.

XIX asr oxiri va XX asr boshlarida Turkistonda ta'lim tizimi, ijtimoiy-siyosiy sharoitlarning ta'siri ostida rivojlanib bordi. Bu davrda Turkiston, Rossiya imperiyasining bir qismi sifatida, ko'plab ijtimoiy va madaniy o'zgarishlarga guvoh bo'ldi. Ta'lim tizimining rivojlanishi, mahalliy aholi orasida ta'limga bo'lgan ehtiyojning oshishi, yangi g'oyalar va tashabbuslarning paydo bo'lishi bilan bog'liq edi.XIX asrning oxirlariga kelib, Turkistonda ta'lim tizimi ancha rivojlangan edi. O'sha davrda mavjud bo'lgan ta'lim muassasalari, asosan, diniy maktablar va madrasalar edi. Bu maktablar, asosan, Qur'on va islomiy ta'limga qaratilgan bo'lib, ularning asosiy maqsadi diniy bilimlarni tarqatish edi. Biroq, ijtimoiy hayotda o'zgarishlar yuz berishi, yangi fikrlar va g'oyalar paydo bo'lishi, ta'lim tizimining yangilanishini talab qila boshladi.XIX asr oxirida Turkiston hududida rus tilida ta'lim beruvchi maktablar ochila boshladi. Bu maktablar, asosan, rus imperiyasi tomonidan tashkil etilgan bo'lib, ularning maqsadi mahalliy aholini rus madaniyati va bilimlari bilan tanishtirish edi. Rus tilida ta'lim berish, mahalliy aholi uchun yangi imkoniyatlar yaratdi, ammo bu jarayon ko'plab qarama-qarshiliklarga ham sabab bo'ldi. Mahalliy aholi, o'z an'analari va madaniyatini saqlab qolish uchun kurash olib bordi. Shu bilan birga, rus tilida ta'lim olish, yangi iqtisodiy va ijtimoiy imkoniyatlarga yo'l ochdi.XX asr boshlarida Turkistonda ta'lim tizimi yanada o'zgarishga yuz tutdi. Bu davrda, ijtimoiy-siyosiy sharoitlar, o'zgarishlar va inqilobiy harakatlar ta'lim tizimi rivojlanishiga ta'sir ko'rsatdi. 1917 yilda bo'lgan Oktabr inqilobi, Turkistonda ta'lim tizimining yangi bosqichga o'tishiga sabab bo'ldi. Inqilobdan so'ng, yangi hukumat ta'limni rivojlantirishga katta e'tibor qaratdi. Ta'lim tizimi, yangi g'oyalar va printsiplarga asoslangan holda tashkil etila boshlandi. Bu davrda, ta'lim tizimining asosiy maqsadi, barcha qatlamlar uchun ta'lim imkoniyatlarini yaratish va aholini madaniy va ma'rifiy jihatdan rivojlantirish edi.

XX asr boshlarida Turkistonda ta'lim tizimida ko'plab yangiliklar kiritildi. Yangi maktablar ochildi, o'qituvchilarni tayyorlash uchun yangi dasturlar ishlab chiqildi. O'qituvchilar, yangi pedagogik uslublar va metodlarni o'zlashtirishga harakat qildilar. Bu davrda, ta'lim tizimida ko'plab ijtimoiy guruhlar, jumladan, ayollar va qizlar uchun ta'lim imkoniyatlari kengaytirildi. Bu, o'z navbatida, jamiyatda ayollarning o'rnini oshirishga, ularning ijtimoiy hayotda faol ishtirok etishiga yordam berdi.Turkistonda ta'lim tizimining rivojlanishi, ijtimoiy-siyosiy sharoitlarning ta'siri ostida sodir bo'lgan jarayon edi. XIX asr oxiri va XX asr boshlarida, ta'lim tizimining yangilanishi, mahalliy aholi orasida ta'limga bo'lgan ehtiyojning oshishi, yangi g'oyalar va tashabbuslarning paydo bo'lishi bilan bog'liq edi. Bu davrda, ta'lim tizimida sodir bo'lgan o'zgarishlar, Turkiston aholisining madaniy va ma'rifiy jihatdan rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatdi.

Shuningdek, Turkistonda ta'lim tizimining rivojlanishida, mahalliy ziyolilar va ta'lim oluvchilar ham muhim rol o'ynadi. Ular, ta'lim tizimini yangilash, yangi g'oyalarni tarqatish va mahalliy aholini madaniy jihatdan rivojlantirishga harakat qildilar. Ziyolilar, ta'lim muassasalarida o'qituvchilar sifatida faoliyat yuritdilar, yangi dasturlar va metodlarni ishlab chiqishda ishtirok etdilar. Ularning faoliyati, ta'lim tizimining rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatdi.

XIX asr oxiri va XX asr boshlarida Turkistonda ta'lim tizimining rivojlanishi, ijtimoiy-siyosiy sharoitlar bilan chambarchas bog'liq edi. Ta'lim tizimidagi o'zgarishlar, mahalliy aholi orasida yangi g'oyalar va fikrlarning paydo bo'lishiga, ijtimoiy hayotda o'zgarishlarga olib keldi. Bu davrda, ta'lim tizimining yangilanishi, Turkiston aholisining madaniy va ma'rifiy jihatdan rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatdi. XIX asr oxiri va XX asr boshlarida Turkistonda ta'lim tizimining tarixi va rivojlanishi, ijtimoiy-siyosiy sharoitlar bilan bog'liq murakkab jarayon bo'lib, bu jarayon mahalliy aholi orasida ta'limga bo'lgan ehtiyojning oshishi, yangi g'oyalar va tashabbuslarning paydo bo'lishi bilan izohlanadi. Ta'lim tizimidagi o'zgarishlar, Turkiston aholisining madaniy va ma'rifiy jihatdan rivojlanishiga xizmat qildi va bu jarayon, o'z navbatida, ijtimoiy hayotda ko'plab o'zgarishlarga sabab bo'ldi. Turkistonda ta'lim tizimining rivojlanishi, kelajak avlodlar uchun yangi imkoniyatlar yaratdi va ularning ijtimoiy hayotda faol ishtirok etishiga zamin yaratdi.

Milliy va dini ta'lim muassasalari: madrasalar, maktablar va ularning ta'lim dasturlari.

XIX asr oxiri va XX asr boshlarida Turkistonda ta'lim tizimi o'zgarishlar va yangilanishlar davrini boshdan kechirdi. Bu davrda milliy va dini ta'lim muassasalari, xususan, madrasalar va maktablar muhim rol o'ynadi. Ularning ta'lim dasturlari, metodlari va ta'lim berish uslublari o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lib, o'sha davrning ijtimoiy, siyosiy va madaniy kontekstida shakllandi.

Madrasalar Turkistonda an'anaviy ta'lim muassasalari sifatida keng tarqalgan edi. Ular asosan diniy bilimlarni o'rgatishga qaratilgan bo'lib, Qur'on, hadislar va islomiy qonunlar asosida ta'lim berardi. Madrasalarda o'qitish jarayoni ko'pincha ustoz va talaba o'rtasidagi to'g'ridan-to'g'ri muloqot va munozara orqali amalga oshirilardi. Bu jarayon talabalarga nafaqat nazariy bilimlar, balki fikrlash va muloqot qilish ko'nikmalarini ham rivojlantirishga yordam berardi.Madrasalarda ta'lim dasturlari asosan diniy fanlarga, jumladan, tafsir, fiqh, usul al-fiqh, mantiq va boshqa islomiy fanlarga qaratilgan edi. Biroq, XIX asr oxiri va XX asr boshlarida Turkistonda ta'lim tizimida o'zgarishlar boshlandi. Yevropa ta'lim tizimining ta'siri ostida, madrasalarda ham yangi fanlar, masalan, matematika, fizika, tarix va geografiya kabi fanlar kiritila boshlandi. Bu o'zgarishlar madrasalarda ta'lim berish sifatini oshirishga va talabalarni zamonaviy bilimlar bilan ta'minlashga qaratilgan edi.