Fermentlarning spetsifik ta’siri. Fermentlarning spetsifik ta’sirini o’rganish

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA'LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI

CHIRCHIQ DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI

TABIIY FANLAR FAKULTETI

MUSTAQIL ISH

Fan: Enzimologiya

Mavzu: Fermentlarning spetsifik ta’siri. Fermentlarning spetsifik ta’sirini o’rganish

Bajardi: Y.B.Pirnazarov

Tekshirdi: P.Mirxamidova

CHIRCHIQ-2023

Reja:

Kirish

1. Fermentlarning spetsifik ta’siri
2. O’rganish tarixi
3. Fermentlarning spetsifik ta’sirini o’rganish
4. Spetsifiklikning o’ziga xos jihatlari va turlari
5. Xulosa
6. Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish

Ferment ta'sirining spetsifikligi - bu boshqa reaksiyalarning tezligiga ta'sir qilmasdan, faqat ma’lum reaksiya tezligini tezlashtirish qobiliyatidir. Tana hujayralarida minglab reaksiyalar sodir bo'ladi, ularning har biri ma'lum bir ferment tomonidan katalizlanadi.  Bu reaksiyalar bir-biriga  xalaqit bermaydi, ferment va substratlar o’rni almashib xatolik ketmaydi. Reaksiyalar o’z vaqtida ketadi, reaksiyalar mahsuloti kerakli joyga, qolgan ferment tiklanishga yo’naladi yoki to’liq parchalanadi.

Mustaqil ishda fermentlarning spetsifik ta’siri nimaligi, o’rganish tarixi, spetsifiklikning turlari va ularning ta’sir etish mexanizmlari ahamiyati yoritiladi.

Fermentlarning spetsifik ta’siri

Ferment ta'sirining spetsifikligi - bu boshqa reaksiyalarning tezligiga ta'sir qilmasdan, faqat mos reaksiyalarning tezligini tezlashtirish qobiliyatidir.  Ko’pchilik fermentlar  mutlaq o'ziga xoslikka ega bo’lib, ya'ni ferment faqat bitta substratga yoki faqat bir juft substratga ta’sir qilishi mumkin. Bunday fermentlarga nisbatan tahlil qilish deyarli mumkin emas.

 Fermentlar bir-biridan juda kichik strukturaviy detallarda farq qiluvchi kimyoviy birikmalarni farqlay oladi. Masalan, metilglyukozid molekulasining 1-uglerod atomida metoksil radikali va vodorod atomining fazoviy joylashuvi misol keltirish mumkin.

Fermentlar ta'sirining spetsifikligini izohlashda quyidagi qiyinchiliklar yuzaga kelishi mumkin:

- Ko’pchilik fermentlar mutlaq spetsifiklikka ega bo’lib, ferment faqat bitta substratga yoki faqat bir juft substratga ta’sir qilishi, reaksiyaga kirishi mumkin. Bunday fermentlarga nisbatan tahlil qilish deyarli mumkin emas.

- Ayrim fermentlarning spetsifikligi bo'yicha ko'plab tadqiqotlarda ferment preparatlari to’liq toza bo’lmaydi, garchi xuddi shu tadqiqotlarda sof substratlarni olish uchun ko’p urinishlar qilingan. Shunday qilib, bunday ishlarning natijalari aniqligi sezilarli darajada kamayadi va barcha kuzatilgan reaksiyalar bir ferment tomonidan katalizlanganligiga ishonch hosil qilish mumkin emas.

- Boshqa ishlarda tadqiqotchilar sof ferment olishga e'tibor qaratib, substratni tozaligi inobatga olinmay qoladi.

- Kristalli fermentlar bilan olib borilgan ba'zi tadqiqotlarda tajriba uchun fermentning nisbatan katta miqdori olinadi. Agar shunday sharoitda qo'shilgan modda bilan reaksiya sekin kechsa, u o'rganilayotgan ferment yoki kristall preparat tarkibida aralashmalar sifatida mavjud bo'lgan boshqa fermentlar tomonidan katalizlanganligini aniqlash qiyin bo’ladi.

O’rganish tarixi

Biokimyoviy adabiyotlarda tez-tez ishlatiladigan majoziy iboraga ko'ra, ferment qulfning kaliti kabi substratga yaqinlashadi. Bu mashhur qoida 1894 yilda E. Fisher tomonidan ferment ta'sirining spetsifikligi substratning geometrik tuzilishi va fermentning faol markazi o'rtasidagi qat'iy muvofiqlik bilan oldindan belgilanishi asosida tuzilgan.

[pic 1]

1950-yillarda bu statik koʻrinish oʻrnini D. Koshlandning substrat va fermentning induksiyalangan muvofiqligi haqidagi gipotezasi egalladi. Uning mohiyati shundan iboratki, substratning tuzilishi va fermentning faol markazi o'rtasidagi fazoviy muvofiqlik ularning bir-biri bilan o'zaro ta'siri paytida yuzaga keladi, buni "qo'lqop - qo'l" formulasi bilan ifodalash mumkin. Bunday holda, ba'zi valentlik bog'lari substratda allaqachon deformatsiyalangan va shuning uchun u keyingi katalitik modifikatsiyaga tayyorlanadi va ferment molekulasida konformatsion o'zgarishlar sodir bo'ladi. Koshland gipotezasi fermentning faol joyining egiluvchanligi haqidagi farazga asoslangan holda, fermentlar ta'sirining faollashishi va ingibirlanishi va turli omillar ta'sirida ularning faolligini tartibga solishni qoniqarli tarzda tushuntirdi.

 Fermentlarning spetsifik ta’sirini o’rganish

Fermentlarning spetsifik ta’sirini o’rganishda quyidagi talablarga rioya qilish kerak:

• Ferment to’liq tozalangan, kristallangan bo’lishi kerak;
• Agar substratni izomerlari mavjud bo’lsa har biriga fermentni alohida ta’sir ettirish kerak;
• Fermentga spetsifik bo’lgan substrat tanlanadi;
• Ferment ta’sirining optimal muhiti belgilab olinadi.

Ferment substratga ta’sir ko’rsatgandan so’ng, xuddi shu talablarga rioya qilgan holda optimal muhitni o’zgartirmagan holda boshqa substratlarga ham xuddi shu ferment ta’siri ko’rib chiqiladi. Agar fermentning boshqa substratlarga ta’siri aniqlangan taqdirda Laynviver-Berk metodidan foydalangan holda, ekstrapolyatsiya qilish orqali reaksiya tezligini substrat konsentratsiyasiga bog’liqligi aniqlanadi.

Laynviver-Berk syujeti (yoki qo'sh qayta aloqa grafigi) Laynviver-Berk fermentlari kinetik tenglamasining grafigidir. Unga birinchi marta 1934 yilda Gans Laynviver va Din Berk tomonidan ta’rif berilgan. Syujet Mixaelis-Menten formulasining yangi talqini bo'lib, u quyidagicha tasvirlangan:

[pic 2]

Bu erda V - reaksiya tezligi, Km - Michaelis-Menten doimiysi, Vmax - maksimal reaksiya tezligi, [S] - substrat konsentratsiyasi.

Bu to'g'ri chiziqlar, unda y o'qi bo'ylab chiziqning kesishish nuqtasi 1Vmax ga, x o'qi bo'ylab kesishish nuqtasi esa Km/Vmax ga teng. Chiziqning qiyaligi Km/Vmax bo'ladi.