Chig’atoy davlatining boshqaruv tizimi

Arxivshunoslik va manbashunoslik kafedrasi

    Arxivshunoslik yo‘nalishi

O‘zbekistonning davlat muassasalari tarixi fanidan

                                 MUSTAQIL ISH

       Mavzu: Chig’atoy davlatining boshqaruv tizimi.

                                                                                         Bajardi:        A.N.Amonov

                                                                      Tekshirdi:    R.Duschanov

        Toshkent – 2023.

                                        Reja:

    Kirish

1.Chig’atoy ulusi davlati vujudga kelishi sabablari va mohiyati .

2.Chig’aatoy ulusi davrida O’rta Osiyoda davlat muassasalari .

3.Ma’sudbek pul islohoti . Kebekxon va uning islohotlari .

4.Tumanlar tizimi va ularning boshqaruvi . Chig’atoy ulusining ikki qismga bo’linishi.

Xulosa

Foydalanilgan adabiyotlar        

Kirish

Mavzuning dolzarbligi: Hozirgi kungacha saqlanib kelinayotgan O‘zbek xalqining o‘tmishiga oid bo‘lgan qimmatli ma’lumotlarni kelajak avlodga yetkazish va bugungi kunda o‘sib kelayotgan yosh avlodlarni o‘tmishimiz tarixidan xabardor etishdan iborat.

Mavzuning o’rganilganlik darajasi: Chig’atoy ulusi  davrida boshqaruvi tizimining o’ziga xos tomonlari juda ko’p. Bu davrni o’rganish uchun manbalar yetarli darajada. Bulardan g’arbda M.Pesheron , R.Krausset ,  A.Makkenzi , D.Martin , J.Dyupon ,X. Lamba , L.Gambis , P.Rachnevskiy ,J.A.Boyl , rus va sovet tarixchilaridan V.V.Bartold , L.L.Viktorova , B.Y.Vladimersev , I.P.Petrashevskiy , N.S.Munkuyev , Z.M.Bunyodov , E.I.Kichanov  va boshqalar tomonidan chop etilgan turli xarakterdagi adabiyotlarda o’z aksini topgan

Mavzuning maqsad va vazifalari: Maqsad Chig’atoy ulusi davrida O‘rta Osiyoda davlat boshqaruvi va amaldorlar va xodimlarning yuritgan ish faoliyatlarini qay tarzda olib borganliklarini shuningdek, Turk xoqonligi davlatining yurtimiz tarixida tutgan o‘rni qay darajada muhim ekanligini o’rganishdir.

1.Chig’atoy ulusi davlati vujudga kelishi sabablari va mohiyati .

             1219 - 1220-yillarda O'rta Osiyo Chingizxon tomonidan

egallanadi va ushbu hudud Mo‘g‘iliston, Xitoyning bir qismi,

Sharqiy Turkiston bilan birgalikda imperiya tarkibiga kiritiladi.

1224-yilda barcha bosib olingan olkalar Chingizxon vorislariga

taqsimlab berildi. Bunga sabab bunday katta hududni faqat

markazdan turib nazorat qilib bolmasligida va bu hududlarni

boshqarish uchun o‘sha hududda malum bir kuchning saqlanib

turishi zaruriyati bilan bogliq ekanligida edi. XIII asrning birinchi

yarmiga kelib Xorazmshohlar davlatida keskin siyosiy

vaziyat hukm surgan bir vaqtda sharqdan yangi xavf vujudga

keladi, ya’ni hozirgi Mo‘g‘iliston hududida tuzilgan Chingizxon

boshchiligidagi lcochmanchilar davlati qadimgi savdo yolida

joylashgan barcha mamlakatlarni o‘z hukmronligiga birlashtirish

uchun harakat boshlaydi.

             1227-yildan boshlab Chig‘atoy ( 12 2 7 - 12 4 1^ in’om

qilingan yerlar rasman ≪Chig'atoy ulusi≫ deb nomlana boshladi.

Tarixchi Juvayniy bergan ma’lumotga ko la , uning qarorgohi Ili

daryosining janubiy qismida Kunas (yoki Quyosh) deb atalgan

joyda bolgan va Ulug‘ If deb atalgan. Keyinchalik, u qarorgohini

Olmaliqning Garbiga kochirgan. Tarixchi Rashididdinning

keltirishicha, ulus poytaxti Uyg‘urlar mamlakatidagi Beshbaliq

shahri bolgan. Chig‘atoy ulusi tarkibiga Movarounnahr, Yettisuv,

Qoshgar, Xorazmning sharqi, Xurosonning bir qismi,

Uyg‘urlar mamlakati, Badaxshon, Balx va Gaznaning Hind

daryosigacha bolgan hududlar kirgan.

Musulmon va xitoy manbalarida Chigatoy qattiqqo‘1 hukmdor

sifatida tasvirlanadi. U mo‘g‘ullarning asosiy qonuni hisoblangan

≪Yasoq≫ qonunlar to‘plami qoidalariga qattiq amal qilgan.

O'rta Osiyoga kelib o‘rnashgan kochmanchilar o‘zlariga

qarashli bolgan hududlarni boshqarishda dastlab o'z qonunqoidalariga

amal qilib ish ko'rganlar^[1].

Chig'atoy ulusi davlati tepasida

buyuk xoqon tomonidan tayinlangan xon turgan. Ushbu

xonlar nomigagina buyuk xoqonga boysunsalar ham amalda

mustaqil ish ko'rishgan. Rashididdinning yozishicha, xonlar

qolida cheklanmagan va amalda nazoratsiz hokimiyat mavjud

bolgan. Lekin har bir xon tola hokimiyatga ega bolishi uchun

o'zining shaxsiy qobiliyatlariga ega bolishi kerak bolgan. Agar

davlat boshligi o‘z hukumatida aniq va hal qiluvehi sozni ayta

oladigan, Chingizxon yasoqlariga amal qiladigan kuchli shaxs

bolsa davlatni deyarli mustaqil boshqara olgan. Ushbu davrda

ulus xonining qat’iy belgilangan quyidagi oliy huquqlari va vazifalari

mavjud bolgan:

2.Chig’aatoy ulusi davrida O’rta Osiyoda davlat muassasalari .

            Xon o'zi boshqarayotgan urug'ning oliy hokimiyat egasi sifatida mamlakat hududiga, ulus tarkibiga kiruvchi barcha oziga qarashli yerlardagi aholiga ega bolib, uning asosiy vazifasi va eng muhim majburiyati davlatni tashqi dushmanlardan himoya qilish edi. 232 2. Xonlar boshqa hududlarga urush e’lon qilish huquqiga ega bo'lgan va bu urushda qo'shinning eng asosiy qismini boshqargan. 3. Xonlarning chet davlatlar bilan oliy darajada muzokaralar olib borishi mumkin bo'lgan, bu ularning davlat tashqi siyosati yo'nalishini belgilash vazifasi ko'rsatgan. 4. Xon o'ziga bo'ysunuvchilar orasida aybdorlarni o'limga hukm qilishi mumkin bo'lgan bu uning oliy hakam lik vazifasini belgilagan. 5. Nihoyat, xonlar qonun chiqarish va bu qonunlarga barcha jamiyat a’zolari bo'ysunishi ko'rsatilgan, bu ularning jamoa tuzilish va tartibini saqlashdagi vazifasi hisoblangan.^[2]