Türkmənistan Konstitusiyası

Plan:

• Türkmənistan Konstitusiyası

• Türkmənistanda qanunverici və icraedici hakimiyyət

• İcraedici hakimiyyət

• Prezident
• Nazirlər Şurası

• Qanunverici hakimiyyət

• Xalq Məsləhət Məclisi
• Türkmənistan Məclisi

• Türkmənistanda fəaliyyət göstərən siyasi partiyalar

Türkmənistan 1990-cı ildə Sovet İttifaqının parçalanmasından sonra Mərkəzi Asiyada müstəqillik əldə etmiş beş dövlətdən biridir. Türkmənistan bölgədə siyasi, geosiyasi və geostrateji aspektlər cəhətdən vacib aktordur.

Türkmənistan Konstitusiyası

Türkmənistanın Konstitusiyası 18 May 1992-ci ildə qəbul edilmişdir. 8 bölmə və 116 maddədən ibarətdir. Birinci hissəsində 1. maddədən başlayaraq 47 maddə içərisində ölkənin siyasi sistemi, strukturu, azadlıqlar, hüquq və vətəndaşlıq vəzifə və səlahiyyətləri açıqlanmışdır. 2. hissədə isə 48. maddədən 53. maddəyə qədər, ölkənin ən yüksək qanunvericilik orqanı mövqeyində olan xalq məsləhəti şurasının vəzifə və səlahiyyətləri, 54. maddədən 61. maddəyə qədər olan 3. bölməsində Prezidentinin vəzifə və səlahiyyətləri, 61. maddədən 74. maddəyə qədər olan 4. hissədə Türkmənistan məclisinin vəzifə və səlahiyyətləri, 75. maddədən 79. maddəyə qədər olan 5. hissədə Türkmənistan hökumətinin quruluşu, 80. maddədən 98. maddəyə qədər olan 6. hissədə icra hakimiyyəti və seçki sistemi izah edilmişdir. 99. maddədən 104. maddəyə qədər olan 7. hissədə hüquq sistemi, 105. maddədən 116. maddəyə qədər olan 8. hissədə isə digər mövzular yer almışdır.

Türkmənistan konstitusiyasının önə çıxan təməl maddələrinə baxdığımızda ən əsas olaraq birinci maddədə Türkmənistanın hüquqa söykənən demokratik və dünyəvi bir respublika olduğu, Türkmənlərin ölkə içərisində tam hökmranlıq hüquqları və ölkənin müstəqilliyi və ərazi bütövlüyünə vurğu edilərək qanun hakimiyyəti üzərində durulmuşdur. İkinci maddədə isə müstəqillik və milli hakimiyyət mövzusu üzərində durulmuş, Türkmən xalqının milli hakimiyyətlərinin birbaşa və ya nümayəndələri vasitəsilə təyin edəcəkləri və heç bir təşkilatın, təşkilatın və ya adamın xalqın hakimiyyətinə suveren ola bilməyəcəklərini vurğulamışdır. Üçüncü maddədə isə Türkmən xalqı ölkənin ən qiymətli sərmayəsi olaraq; can, mal, namus, mövqe və şəxsiyyət hüquqlarının zəmanət altında olduğu vətəndaşların isə konstitusiyanın tanıdığı məsuliyyət çərçivəsində dövlət qarşısında məsul olduqları üzərində durulmuştur. Beşinci maddədə də isə konstitusiyanın, bütün qanunların üzərində olduğu və heç bir qanunun konstitusiyaya zidd ola bilməyəcəyi hökmü iştirak etmişdir. Doqquzuncu maddə isə xüsusi mülkiyyətin zəmanət altına alındığını və qeyri-qanuni əldə edilmədiyi təqdirdə heç bir mal və mülkə əl qoyula xüsusları hökmə bağlamışdır. Konstitusiyanın on birinci maddəsi, bütün dinlərin azad və sərbəst fəaliyyət göstərməsini zəmanət altına almış və hər kəsin öz din və məzhəbini seçməkdə azad olduğunu, dini mərasimlərini, vəzifələrini sərbəst yerinə yetirməsini təmin etmişdir. Konstitusiyanın iyirmi səkkizinci maddəsi, bütün vətəndaşlara konstitusiya çərçivədə siyasi partiya və dərnək qurma haqqını tanımışdır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, etnik və dini əsaslara söykənən partiya və dərnək qurmaq qadağan edilmişdir.

Konstitusiyanın otuz beşinci maddəsi, xüsusi təhsil müəssisələrinin fəaliyyətinin sərbəstliyini, qırxıncı maddəsi isə, fərdlərin ictimai və fərdi vətəndaşlıq hüquqlarını və hər kəsin sərbəst yaşamaq hüququ olduğunu açıqlamışdır. Ölüm hökmünün çox ağır cinayətlər işləyənlərə tətbiq olunacağını açıqlayarkən qırx ikinci maddəsi, vətəndaşlara hər hansı bir dövlət və ya xüsusi kəslər tərəfindən maddi və mənəvi zərər dəydikdə təzminat haqqı əldə etmək hüququ olduğunu, həmçinin fiziki və psixoloji işgəncəyə məruz qalmayacağını açıqlamışdır.

Nəticədə Türkmənistanın konstitusiyası bütün vətəndaşlara dil, dini, irqi, məzhəbi, ictimai mövqeyi və siyasi düşüncələri nəzərə alınmadan bərabər vətəndaşlıq hüququ verir və konstitusiyaya əsasən;

• Vətəndaşların vətəndaşlığını əldə etmək, dəyişmək və əldə etmək.

• Hər cür senzuradan uzaq ünsiyyət.

• Dövlətin bütün xidmətlərindən istifadə.

• Seçim azadlığı və iş təhlükəsizliyi.

• Dövlətin səhiyyə xidmətlərini pulsuz istifadə etmək.

• Pulsuz sosial təminatdan faydalanın.

• Təhsil xidmətindən pulsuz istifadə etmək hüququnu təmin edir.

8-ci maddədə Konstitusiyanın dəyişdirilməsi yalnız milli məclisin üçdə iki səs çoxluğu ilə mümkün olacağı qeyd olunmuşdur.

Türkmənistanda qanunverici və icraedici hakimiyyət

Türkmənistan Respublikası müstəqil, suveren, dünyəvi respublikadır. Konstitusiya qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri arasında səlahiyyət və məsuliyyət bölgüsü mövcuddur. Prezidentin rəhbərliyinə və prezidentin səlahiyyətlərinə baxdığımızda, ölkənin siyasi quruluşunun prezident sisteminə sahib olduğunu görürük. Aydındır ki, bütün hakimiyyət və güc mərkəzləri prezident aparatına tabedir.

Prezidentdən sonra ən əhəmiyyətli qurumun Xalq Məsləhət Məclisi olduğunu görürük. Bu şuranın sədri də həmçinin prezidentdir. Prezident sisteminə əsaslanan Türkmənistanda bütün əmrlərin prezident tərəfindən verildiyi və ən vacib qanunverici hakimiyyət olan Xalq Məsləhət Məclisinin prezident istədiyi vaxt öz sədrliyi ilə toplandığını görürük.

Prezidentin sərəncamları qanun hökmündədir. Müharibə və sülhün elan edilməsi, ölkənin sərhədlərində dəyişikliklər və referendum prezident tərəfindən idarə olunan Məclis tərəfindən aparılır.

İcraedici hakimiyyət.

Prezident

Türkmənistan Konstitusiyasının əlli dördüncü maddəsi prezidentin dövlət başçısı və ölkənin ən yüksək nüfuzlu orqanı olduğu qeyd edilmişdir. Ölkə birlik, bərabərlik və müstəqillik simvoludur. Konstitusiyanın əlli beşinci maddəsinə görə, yaşı 40-dan artıq olan və milliyəti türkmən olan hər bir vətəndaş prezidentliyə namizəd ola bilərlər. Konstitusiyanın əlli altıncı maddəsinə əsasən prezident beş il müddətinə xalq tərəfindən seçilir. Eyni zamanda prezident həm də baş nazirdir. Nazirlər Şurası prezident tərəfindən təyin olunur.