Төрттік шөгінділер

Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

[pic 1]

География және табиғатты пайдалану факультеті

Картография және геоинформатика кафедрасы

             СӨЖ

Тақырыбы: Төрттік шөгінділер

                                                            Орындаған: Шалғынбай Б.Е.

                                                                       Тексерген: Тумажанова С.О

Алматы, 2024 ж

МАЗМҰНЫ                  

КІРІСПЕ

1. Төрттік кезеңге сипаттама
2. Төрттік шөгінділер ұғымы

1. Төрттік шөгінділердің пайда болу порцестері

1. Эолдық (желдік) процестер
2. Гляциалдық (мұздықтық) процестер
3. Флювиалды (өзендік) процестер
4. Дельталық және жағалық шөгінділер

1. Төрттік шөгінділердің негізгі типтері

1. Континенттік шөгінділер
2. Теңіздік және көлдік шөгінділер
3. Органогендік шөгінділер

ҚОРЫТЫНДЫ

Төрттік шөгінділер – төрттік жүйенің шөгінділері. Бұл бұрынғы КСРО-да мұздық мореналар (түптік және шеткі), флювиогляциальды шөгінділер басқан белдеуде кездеседі, ал мұздық белдеу сыртында ол суайрықтарды жауып жатқан балшық, саз балшық түрінде кездеседі. Мұздану дәуірлері арасында болған теңіз трансгрессиясынан теңіздік төрттік шөгінділер қалыптасты; өзендер мен көлдерден пайда болған ескі аллювиальды шөгінділер мен төрттік көл шөгінділері қазіргі адам өмірінде өте маңызды: олардан топырақ пайда болады да, құрылыс материалын береді және жер асты сулары жиналып тұрады.

Төрттік шөгінділер — геологиялық уақыт шкаласындағы төрттік кезеңде (шамамен 2,6 миллион жыл бұрыннан қазіргі уақытқа дейін) түзілген шөгінділер қабаты. Бұл шөгінділердің қалыптасуы жер бетіндегі климаттық, гидрологиялық және биологиялық процестердің қарқынды өзгерістерімен тығыз байланысты. Төрттік шөгінділер құрамына мұздықтық (гляциалдық), өзендік (флювиальды), желдік (эолдық), көлдік және теңіздік шөгінділер кіреді. Әр түрлі табиғи ортада түзілген бұл қабаттар палеоклиматты зерттеуге, жер бетінің өзгеру тарихын анықтауға мүмкіндік береді. Сондай-ақ төрттік шөгінділер табиғи ресурстардың маңызды көзі болып табылады, мысалы, құм, саз және қиыршық тас.

Эолдық (желдік) процестер — жер бетіндегі шөгінділердің жел әсерінен тасымалданып, шөгінді қабаттарға жинақталу үдерісі. Бұл процесс көбіне шөл, шөлейт және құрғақ климатты аймақтарда белсенді түрде жүреді. Желдің күшімен ұсақ тау жыныстарының бөлшектері, құм және шаң тәрізді материалдар бір жерден екінші жерге тасымалданады. Эолдық шөгінділердің негізгі түрлеріне құмды төбелер (дюналар), бархандар және басқа да құм төбелері жатады. Құм дюналары мен бархандар көбіне жазық жерлерде, өзен алқаптарында және теңіз жағалауларында түзіледі. Эолдық процестердің қарқынды жүруі нәтижесінде топырақ эрозиясы, жер бедерінің өзгеруі және өсімдіктер жамылғысының бұзылуы сияқты экологиялық мәселелер туындайды. Бұл процестердің зерттелуі шөлейттенуді болдырмау және табиғи ресурстарды тиімді пайдалану тұрғысынан маңызды.

Гляциалдық (мұздықтық) процестер — мұздықтардың қозғалысы мен еруі арқылы жер бетінде түрлі шөгінділер мен рельеф пішіндерін қалыптастыру процестері. Мұздықтардың әсерінен тау жыныстары мүжіліп, үлкен блоктар мен ұсақ түйіршіктерге бөлінеді. Мұздықтар бұл бөлшектерді бір жерден екінші жерге тасымалдайды, нәтижесінде мореналық шөгінділер пайда болады. Мореналар — мұздықтардың ілестірген әртүрлі көлемдегі тау жыныстарының жиналған қабаты, олар мұздықтың шетінде, ішінде немесе астында орналасуы мүмкін. Гляциалдық процестер барысында қалыптасқан жер бедері пішіндеріне мореналар, трог аңғарлары, карлар және барабан пішінді төбелер жатады. Гляциалдық шөгінділер суық климатты аудандарда кең таралған және олар өткен мұз басу кезеңдері туралы маңызды ақпарат береді. Бұл шөгінділер табиғи ресурстардың көзі бола отырып, су ағыны мен жер бедерін қалыптастыруда айрықша рөл атқарады.