Гайдың институциялары

Тапсырма 1.

Гайдың институциялары

Тапсырма 2.

Ежелгі Үндінің құқығы (Ману заңдары және Артхашастра Каутилья)

Алғашқы мемлекеттік құрылымдар Үндістан түбегінің солтүстік бөлігінде,Үнді және Ганг ерекшеленген. Б.э.д II мың жылдықтың ортасында Үндістанның аумағына арийлер көшпенді тайпалары жаулап кірді,олар біртіндеп бүкіл аумақты жаулап алды да, ежелгі үндістандық өркениетті құртты.Жаулап кірген арийлерде рулық құрылым сақталған болатын, оның негізі буыны болып қандық туыстыққа негізделген рулық одақ – ғана табылатын кейін оның орнына ауылдық қауымдастық – вишас келді,бұған жергілікті халық та енетін болған.

Жер өндеудің одан әрі дамуы мен қолөнердің оқшаулануы қауымдастықтардағы еңбек бөлінісіне алып келді, ал бұл, өз кезегінде, жеке меншіктің пайда болуына және қоғамның таптарға бөлінуіне негіз болды.

Осылай мемлекет пайда болды.

Ежелгі Үндістанның мемлекеті және құқығы тарихының кезендері:

1кезең – алғашқы қауымдық құрылымың ыдырауы жөне құл иеленуші  мемлекеттердің пайда болуы (б.э.д. II мыңжылдықтың екінші жартысы);

2 кезең – Үнді мен Ганг аймақтарында құл иеленуші мемлекеттердің құрылуы (б.э.д. II мыңжылдық –б.э.д. IY);

3 кезең  – Маурийлердің орталықтанған мемлекеттің құрылуы  және гүлденуі (б.э.д.IY--II ғ.ғ.)

4 кезең – үнділік құл иеленушілік қоғамның шиеленісі және шарушылықтық

Феодалдық жүйесінің бекітілуі(б.э.д. II ғ.)

Қоғамдық құрылым. Ежелгі Үндістандағы қоғамдық құрылымның өзіндік сипаты варналар (касталар) жүйесінің болуымен анықталады, олар өзінің құқықтық жағдайы бойынша тең емес туйық әлеуметтік топтар  ретінде қалыптасты. Қоғамның таптарға бөлінуінен кейін қауым төрт варнаға бөлінді: брахмандар варнасы (абыздар); кшатрийлер варнасы (әскери тұлғалар); вайшийлер варнасы (жер өндеушілер); щудралар варнасы (қаналушы батырақтар);

Ежелгі Үнді мемлекетінде тарихи-құқықтық қайнар көзі ретінде – Ману Заңдары және Каутилья Арихашастралары сақталған.Ежелгі Үндіде құқық түсінігі қоғамдық қатынастарды реттеуші жеке нормалар жиынтығы ретінде табылады.Бұл занның жазылғанын нақты уақыты белгісіз.Бірақ,б.э.д IIғ жазылды деп жобаланады.

Ману заңы 2685 баптардан тұрады.Ману Занының ең  варнаның маңыздысы – варналық құрылымның қалыптасуы.Бұл жерде діни ілім бойынша әр варнаның  пайда болуы туралы;варнаның әскери-кәсіптік мінездемесі көрсетіледі;әр варнаның тағайындалуы туралы ;жоғарғы варнаның үстемдігі туралы айтылған.

        Заң негізгі жеке меншіктің түрін жер деп таниды.Мемлекеттің жер қорын патшаның ,қауымның ,жеке адамгың жерлері құрайды.Мемлекеттің бүкіл жері патшаның жеке меншігінде болған жоқ.Патша жерден жеке меншік иеленуші ретінде емес імемлекет мүддесін қорғаушы ретінде салық алып отырған.Ману заңы бойынша ,егер патша салықты жинап ,мүдделерін қорғамаса ,онда олар тозаққа барады дейді.Ману заңы үнділердің жеке және қоғамдық өмірдегі мінез-құлқын ,жүріс-тұрысын анықтыйтын ежелгі діни –құқықтық нормалар жиынтығы.Діни әдеби шығарма болғандықтан, Ману заңының мазмұны құқық мәселесіне өзге  дін ,саясат,әдеп мәселелерін ,яғни ежелгі Үндістандағы қоғамдық қатынастардың барлық саласын қамтыды.

        Ману заңы  12 бөлімнен тұратын 2 652 шумақты өлең сипатында санкрит тілінде жазылған. Заңда варналардың ,яғни таптардың болуы егжей-тегжейлі баяндалып ,олардың мұрагерлік кәсіптік сипаты нақтылы көрсетілген .Ману заңы бойынша ,брахмандар – абыздар – әскери ақсүйектер ,вайшилер қатардағы қауым мүшелері ,шудралар –құлдар.Тіршілікті жаратушы Брахма құдайы брахмандарды өз аузынан кшатрилерді қолдарынан ,вайшилерді белінен ,ал шудраларды өкшесінен жаратты делінген.Брахмандар ең биік дәрежеде болды. Әскери іс кшатрилердің құзырына болса ,вайшилер жер өңдеумен ,мал өсірумен ,қолөнермен және саудамен айналасуға ,ал шудралар осы варгаларға қызмет етуге тиісті болды.Вернаның нұсқалған: мұрагерлік ,сыйға алу немесе олжа тауып алу ,сатып алу ,жаулап алу ,өсімқорлық атқарылған жұмыс ақысын алу,қайырымдылық жасау.Ману заңында патша өзіне қарастыларды қорғамай ,салық салса ,онда ол тозаққа барады делінген .Қарызын тиісті мерзімде өтей алмаған борышқорды жұмыс істеп өтеуге міндетті болды.Бірақ  төменгі кастаға жататын несиеге жоқары кастадық борышқорды жұмыс істетіп өтетуге мәжбүрлей алмады,ол борышын біртіндеп беріп отырды.Борышқор қайтыс болса ,оның міндеттемелері баласына немесе туысқанына көшті.Ману заңы бойынша әйел адам жас шағында әкесіне ,кейін күйеуіне ,ал күйеуі дүниеден озған соң балаларына бағынуға міндетті болған.Ер адам өзінен төмен варнадан әйел алуға ерікті болғанмен әйел адамның өзінен төмен варна адамына күйеуге шығуына тыйым салынды.Шудраның брахман әйел алуы сорақы күнә болып есептелген.Отбасы мүлкін қожайын басқарды.Қожайын өлген  соң дүние мүлік не әр балаға үлестірілді,не үлкен балаға қалатын болатын.Үлкен балаға қалған жағдайда ол басұаға балаларды  қамқорлығына алды.Қыздарға мұра тиесілі болмады,бірақ оларға бауырлары өз үлесінің төрттен бірін беруге тиіс болды.Заңда патша жауларына қызмет көрсету ,қала қорғанын ,қала қақпасын бүлдіру секілді мемлекеттік қылмыстар алдымен сөз етілді.түнде ұрлыққа түскен адамға тағайындалатын жаза – екі қолында кесіп ,шанышқаға отырғызу болған.Бір рет ұрлық қылған адамның қолының екі саусағы ,екінші ұрдық үшін қол мен аяқ кесіліп,үшінші рет ұрлық жасаған адамға өлім жазасы берілген.Және ұрлықты көре тұрған айтпаған адам да жазаға тартылған.Ал ұрлықтың ізін жасырушы ұрының өзімен бірдей жазаланды.Адам өлтірушіге де өлім жазасы тағайындалды.Жоғары сот қызметін патша мен брахмандар атқарды.Қылмыстық және азаматтық іс жүргізушілік арасында айырмашылық болмаған және сот отырыстары жарыспалы түрде өтетеін болған.Ману заңындағы міндеттемелерге келетін болсақ заңда көрсетілген сотта қарастыратын істердің 18 жуығы міндеттемеге ,жалға беруге ,сауда саттыққа ,сақтауға және т.б аргалған.Артхашастра мен Ману заңында қарыздық міндеттеменің орындалуы на тиімді тәсіл ретінде – залог  институтын енгізді.Ежелгі Үндістанда жержі жалға беру шарты белгіленген болатын,Қауымдық меншік мүліктік дефференциация ұшырағаннан кейіін аталмыш шарт кең етек жайған.Кедейленген жериеленушілер өз жерлерін жалға беруге мәжбүр болған.Ману заңында сатып алу сату шарты да кеңінен тараған және сыйға беру шарты да  қарастырылған .Шарттың кейбір түрлерін реттеу үшін заң жалпыға бірдей ережелер бекіткен..Ману заңында келтірілген залалдан туындайтын міндеттемелер туралы айтылған.