Жасушалар

Жасушалар, оның кіші өлшемдеріне қарамастан, өте қиын және күрделі "биохимиялық фабрика" болып табылады. Барлық биохимиялық үдерістер цитоплазмада немесе жасушаның компоненттерінде өтеді. Жасушаның компоненттері әртүрлі өмірлік маңызы бар қызметтерге жауап беретін мамандандырылған құрылымдар болып табылады

                                          [pic 1]

Цитоплазма жасушаның ішкі ортасы болып табылады, онда әр түрлі үдерістер өтеді және жасушаның компоненттері — органоидтар орналасқан.

Эукариоттық жасушалардың цитоплазмасынан цитоқаңқа деп аталатын ақуызды жіпшелерден тұратын торлар өтеді.

Цитоқаңқа - оның пішінін сақтауға арналған жасушаның механикалық тірегі. Цитоқаңқаның компоненттері жасушаның бөлінуін, жасушаның ішінде органеллалардың жылжуын және цитоплазманың қозғалысын реттейді

                                                     [pic 2]

Жасушаның маңызды бөлігі-жасуша ядросы.

Ядроның негізгі функциялары:

1. Тұқым қуалайтын ақпаратты сақтау және оны бөліну үдерісінде еншілес жасушаларға беру;
2. Әртүрлі ақуыз синтезін реттеу арқылы жасушаның тіршілік әрекетін реттеу;
3. Жасуша суббірлігі - рибосома құрылатын орын.

                          [pic 3]                       

Жасушаның маңызды функцияларын жүзеге асыру үшін энергия қажет. Бұл энергия АТФ синтезі есебінен қалыптасады. АТФ синтезін митохондриялар – жасушаның "энергетикалық станциялары" жүзеге асырады. Олар қоректік заттарды энергияға (АТФ) түрлендіреді, жасушаның тыныс алуына қатысады.

                        [pic 4]

   Эндоплазмалық ретикулумның екі түрі бар: Түйіршікті эндоплазмалық ретикулум және тегіс эндоплазмалық ретикулум. Түйіршікті эндоплазмалық ретикулум оның бетінде рибосомалардың көп болуымен сипатталады. Ол жасушадағы ақуыз синтезіне, рибосомалар шығаратын ақуызға өзгерістер енгізуге маманданған. Тегіс эндоплазмалық ретикулумда рибосомалар жоқ. Тегіс эндоплазмалық ретикулум липидтердің синтезіне, глюкозаның гликогенге айналуына және жасушадағы кейбір улы химиялық заттардың зиянды әсерін азайту үшін олардың табиғатының өзгеруіне маманданған.          

[pic 5]

Жасушада синтезделген заттардың (ақуыздар, майлар, көмірсулар) едәуір бөлігі бірден жұмсалмайды, олар эндоплазмалық ретикулум бойымен Гольджи аппаратына (кешеніне) сақталу үшін түседі. Гольджи аппараты жасушаның ақуыздарын түрлендіруге қатысады және жасушаның асқорыту органеллаларын - лизосомаларды синтездейді. Лизосомалар - асқорыту ферменттері бар, жасушадағы қажетсіз қалдық заттарды қорытуға, жарамсыз жасушалардың өзін-өзі жоюына қатысатын органеллалар. Гольджи кешенінде тірі ағзаның қажеті үшін синтезделетін және жасушадан сыртқа шығарылатын заттар жинақталады.

Пластидтер өсімдік жасушаларында ғана болатын түрлі пішінді мембраналық органеллалар болып табылады. Хлоропластар: олар жасыл өсімдіктердің жапырақтары мен сабақтарында бар. Олар күн сәулесінің энергиясын фотосинтез арқылы глюкоза түрінде химиялық энергияға түрлендіретін хлорофиллден тұрады.

                               [pic 6]

Вакуольдер – сұйықтықпен толтырылған көпіршіктерге ұқсас мембраналы қапшық болып келеді. Олар суды, қоректік заттарды және жасушаның қалдықтарын сақтайды. Сонымен қатар, вакуоль жасушадағы тургор қысымын реттеуге қатысады.

[pic 7]

Металдық байланыс

Металдық байланыста да иондар (катиондар) бар, бірақ ерекшеліктері мынадай:

• Иондық байланыста катиондар (оң зарядталған иондар) бар;
• Металдық химиялық байланыста катиондар мен электрондар бар.

Металдық байланыста да ортақ электрондар бар, бірақ:

• коваленттік байланыста электрондар екі элементке де тиесілі (екеуінің арасында локалданған);
• металдық байланыста – олар барлық иондарға тиесілі болады.

Металдық кристалдық тор түйінінде атомдар және оң зарядталған металл иондары (катиондары) болады. (Ион түзу барысында атомдардан үзіліп қалған) бос валенттік электрондар кристалдың бойында бейберекет қозғалады.

Металдық байланыстың физикалық қасиеттері