Лекции по "Современной истории Казахстана"

1-Бөлім

Қайырлы күн, қымбатты Қазақстанның қазіргі заман тарихы курсының тыңдаушылары, біз осы жерде, яғни біздің Сәтбаев университетімізде курсымызды жазып отырмыз! Біздің онлайн-курсты таңдағандарыңыз үшін үлкен рахмет. Менің ойымша, сіздер өкінбейсіздер.

Ең алдымен өз студенттеріме әрдайым айтып отыратыным: Қазақстанның қазіргі заман тарихы-бұл дерексіз пән емес, сіз тарихты өз жүрегіңізден өткізуіңіз керек, өйткені қазіргі Қазақстанды құрған тарихи оқиғалар – бұл ең алдымен сіздердің отбасыларыңыздың тарихы. Бұл тарихты сіздердің ата-бабаларыңыз: сіздердің ата-аналарыңыз, ағаларыңыз, тәтелеріңіз, туысқандарыңыз жасаған.  Мен өз студенттерімді біздің курста оқитын кез-келген тақырыпты өздері арқылы өткізуін сұраймын. Менің ойымша, бұл өте жақсы тәсіл, өйткені Қазақстан тарихы, біздің мемлекетіміздің тарихы — біздің халқымыздың тарихы, бұл Қазақстан ұлтының тарихы. Бұл барлығымыз  үшін өте маңызды, осы Сіздің назарыңызды аударғым келген бірінші мәселе болып табылады. Мен бұл курсты Қазақстан тарихының жеке курсы ретінде емес, Қазақстанның қазіргі заман тарихы ретінде дүниежүзілік тарихтың бір бөлігі ретінде оқытуды қалаймын. Егер біз өткен тарихи оқиғаларды қарайтын болсақ, онда сіз әлемде болған көптеген оқиғалар Қазақстанда болған тарихи оқиғалардың, түрлі іс-шаралардың дамуына әсер еткенін көресіз. Қазақстанда болған оқиғалар Орталық Азия тарихына ғана емес, әлемдік тарихи үдеріске де әсер етті. Бұл Сіздің назарыңызды аударғым келген екінші сәт. Әрине, Қазақстан тарихы-бөлінбейтін бөлік, бұл әлемдік тарихтың маңызды бөлігі, оны біз Сізбен өтетін боламыз. Сіз бір оқиғаның әрекеті Әлемдік тарихқа қалай әсер еткенін білесіз. Мысалы, Таяу Шығыстағы оқиғалардың тарихи барысын өзгерткен Нәзір Төреқұловты алуымызға болады, 1930 жылы оның арқасында жаңа мемлекет – Сауд Арабиясы құрылды. Немесе Хиросима мен Нагасаки атом бомбалары 1945 жылдың 6-8 тамызы біздің Кеңес Одағында қуатты ядролық жарыстың басталуына әсер етті және Семей ядролық полигоны пайда болды.

Біздің курстың негізгі мақсаты-студенттерді, тыңдаушыларды тарихи ғылымның жетістіктерімен, теориялық және практикалық жетістіктерімен таныстыру. Бұл жерде біз сәл кеңірек қарайтын боламыз, өйткені мен сіздерге тәуелсіздік кезеңінде жұмыс істеген қазақстандық тарихшылар мен саясаттанушылардың жетістіктерін ғана емес, сонымен қатар Қазақстанның тарихы мен тарихи мәселелерін зерттейтін және зерделейтін әлемдік тұлғаларды да көрсеткім келеді. Ең алдымен, сіз тарихты зерттеп қана қоймай, бізді тәуелсіз Қазақстанның заманауи дамуына әкелген тарихи оқиғалардың осы тізбегін түсінуіңіз керек. Сіз оқиғаның мәнін түсінуіңіз керек, өйткені сіз осы пәнді оқып жатырсыз, біздің курстың хронологиялық аясында болған оқиғаларды сезінесіз – бұл ХХ ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейінгі кезең, сондықтан тарихта орын алған оқиғалар, өздеріңіз білетіндей, бүгінгі оқиғаларға жақсы әсер етеді. Бүгінгі күнсіз болашақ болмайды. Курс барысында тарихи жады және ұжымдық жады сияқты ұғымдармен танысатындығымызға назар аударыңыздар. Бұл тек бір адамның естелігі емес, бұл халықтың тарихи естелігі. Халықтың ұжымдық естелігі – саясаттанушыларға арналған әлеуметтік жады, бұл саясат туралы естелік. Осындай терминдерге сүйене отырып, мен осы курсты үйрететін боламын және оны әр түрлі курстардан барынша қызықты етуге тырысамын. Менің ойымша, ол сіз үшін өте қызықты болады. Сонымен, ең алдымен, әр тарихшы үшін мынандай аксиома бар: тарихтың болуы тарихи дерек көздерін пайдаланбасақ мүмкін емес. Мен, бұл бейне-дәріс деректері қандай тарихи еңбектерге сүйенетінін, неге негізделетінін білу үшін, олар туралы қысқаша айтып кетемін.

2- Бөлім

Курсты дәрістік тыңдау кезінде, басқалардан басқа, сізге ұсынылған курс шеңберінде сіз үй тапсырмалары мен практикалық тапсырмаларды орындайсыз. Студенттер Қазақстанның қазіргі заман тарихы бойынша орындауға тиіс практикалық сабақтардың мақсаты-Қазақстан Республикасының тарихы мен қазіргі даму саласында сіздің танымыңызды кеңейту болып табылады. Біріншіден, бұл сіздің қазақстандық қоғамның жеткен жетістіктері туралы білімдеріңізді кеңейтуге, озық дағдыларды меңгеруге көмектеседі, өйткені біз Сәтбаев университетінде қолданатын жаңа әдістер туралы егжей-тегжейлі айтуымызға болады. Біз оларды тек соңғы 3-4 жылда қолданамыз, бірақ бүкіл әлемде оларды бұрыннан бері қолданып келеді. Бұл әдістемелер біздің еліміз үшін сирек кездеседі. Менің ойымша, барлық ЖОО-да бұл әдістер оқытушы мен студенттер арасындағы  қарым-қатынас форматында қолданылмайды. Сонымен, мен Қазақстанның қазіргі заманғы тарихын зерттеудің case study сияқты жаңа әдістерін ұсынамын, біз mapping-ді пайдаланамыз, біз event-талдауларды, сондай-ақ аналитикалық эссе сияқты студенттердің өзіндік жұмыстарын орындаудың кеңінен танымал құралдарын пайдаланамыз. Бүгін біз сіздермен олардың әрқайсысы туралы нақты айтатын боламыз. Мен сізге осы кейс тапсырмаларын қалай жазу керектігін түсіндіруге тырысамын. Олар өте қызықты, бірақ ең алдымен біз case study деген не және неге тарихи ғылымында қолдану үшін өте қызықты екенін білеміз. Ең алдымен шағын тарихи анықтама: case study әдісін алғаш рет Америка Құрама Штаттарында 1829 жылы Фредерик Ле Пле қолданды деген пікір бар, ол осы әдісті отбасылық бюджетті ғылыми зерттеуде қолдана бастады. Біз әр отбасында бюджет бар екенін жақсы білеміз: кіріс бар, шығыс та бар. Біздің ата-аналарымыз қандай да бір шығын жасалған болса және оны төлеу қажет болса, жанұядағы жалақыға сүйене отырып, отбасылық бюджетті есептеу қажет екенін жақсы біледі. Бұл отбасылық бюджетті қалыпты жоспарлау. Бірақ Фредерик Ле Пле 1829 жылда кейс-әдісі бойынша ғылыми ізденістерді құрды. Ол алғаш рет салыстырмалы талдауда және отбасының бірнеше бюджетін зерттеуде қолданды.